Í umræðu um Icesave-samninginn og skuldbindingar vegna hans hafa ýmsir haldið því fram að byrðarnar sem lagðar verða á ríkissjóð vegna samningsins verði slíkar að engin von sé til að hægt verði að standa undir þeim. Vissulega er ekkert fagnaðarefni að íslenska ríkið hafi lent í þessari stöðu og rétt og eðlilegt að hafa áhyggjur af henni. Því fer þó fjarri að byrðarnar fyrir ríkið eða þjóðarbúið verði slíkar að ekki verði hægt að standa undir þeim. Byrðarnar verða engan veginn óbærilegar fyrir þjóðarbúið, þótt vissulega hefði verið mun betra að vera án þeirra.

Nú liggur ekki fyrir hve mikið mun endurheimtast af eignum Landsbankans gamla upp í forgangskröfur. Það verður ekki vitað með vissu fyrr en upp er staðið eftir allmörg ár. Hins vegar liggur fyrir mat skilanefndar Landsbankans á því hvað talið er líklegast, 83% af forgangskröfum. Í Icesave-samningnum var miðað við nokkuð lægra hlutfall, 75%. Það var talið lágmark, þ.e. mjög litlar líkur væri á að ekki fengist a.m.k. þetta hlutfall upp í forgangskröfur. Aðrir hafa nefnt hærri tölur, t.d. ráðlagði breska ráðgjafafyrirtækið CIPFA breskum sveitarfélögum sem áttu fé á þessum reikningum að miða við 95%.

Endurgreiðsluhlutfallið skiptir vitaskuld miklu fyrir það hve mikið fellur á tryggingasjóðinn íslenska vegna Icesave. Einnig skiptir miklu hve hratt gengur að fá greitt af eignum gamla Landsbankans og þar með greiða niður skuldir. Það hefur áhrif á vaxtakostnaðinn sem mun nær óhjákvæmilega á endanum lenda á tryggingasjóðnum íslenska. Í Icesave-samningnum er miðað við að eignir Landsbankans gamla dugi til að greiða 75% af forgangskröfum nokkuð jafnt og þétt á sjö árum.

Skuldbindingar tryggingasjóðsins íslenska vegna Icesave eru annars vegar 2.350 milljónir punda, vegna Breta, og hins vegar 1.329 milljónir evra, vegna Hollendinga. Samtals gerir það rétt ríflega fjóra milljarða evra m.v. núverandi gengi. Hér eftir verður miðað við þá tölu til að nota einungis eina mynt í útreikningum.

Dugi eignir Landsbankans gamla til að greiða 75% af forgangskröfum fellur því rétt um milljarður evra af höfuðstólnum á íslenska tryggingasjóðinn. Því til viðbótar koma vextir sem væru einnig rétt um milljarður evra eða samtals um tveir milljarðar evra. Ef mat skilanefndar Landsbankans er rétt (83% endurheimtur) myndu um 1.750 milljónir evra falla á tryggingasjóðinn að vöxtum meðtöldum. Hver svo sem niðurstaðan verður þá hefur tryggingasjóðurinn átta ár til að greiða það sem fellur á hann.

Til að átta sig á því hver líkleg geta landsmanna til að greiða af þessu gæti verið er rétt að skoða annars vegar tekjur landsmanna af útflutningi og hins vegar landsframleiðslu. Til að fá samanburðarhæfar tölur er einfaldast að reikna allt í evrum. Árin 2007 og 2008 voru tekjur landsmanna af útflutningi á vörum og þjónustu vel rúmir fimm milljarðar evra hvort ár. Því til viðbótar höfðum við einnig nokkrar tekjur af eignum og vinnu erlendis en hér verður ekki gert ráð fyrir þeim.

Útflutningurinn vex alla jafna ár frá ári. Hann hefur t.d. meira en þrefaldast á sl. 15 árum, mælt í evrum, sem gerir um 8,4% vöxt á ári. 15 ár er líftími Icesave samningins. Raunvöxtur var nokkuð minni vegna verðbólgu á evrusvæðinu en það skiptir ekki máli fyrir okkar útreikninga. Landsframleiðslan var að meðaltali um 14 milljarðar evra þessi sömu tvö ár. Hún hefur einnig aukist ár frá ári undanfarið, um 6,2% að meðaltali, mælt í evrum.

Vegna gengisfalls krónunnar og samdráttar mælist landsframleiðslan þó talsvert minni í ár en árin á undan. Gengisfall krónunnar hefur hins vegar ekki sambærileg áhrif á útflutninginn. Raunar er við því að búast að hann aukist að öðru jöfnu ef gengið veikist. Fleira skiptir þó einnig máli, t.d. hvernig árar á helstu útflutningsmörkuðum okkar. Þrátt fyrir talsverðan samdrátt í heimsverslun hafa útflutningstekjur Íslendinga, mældar í evrum, sáralítið dregist saman undanfarið. Ekkert bendir til annars en að þær geti haldið áfram að vaxa á næstu árum. Geta landsmanna til að framleiða vörur og þjónustu til útflutnings hefur að stofni til ekki minnkað vegna þess áfalls sem þjóðarbúið hefur orðið fyrir, þótt vissulega sé ekki útlit fyrir að mikið verði flutt út af þjónustu íslenskra fjármálafyrirtækja á næstu árum.

Vitaskuld er þó talsverð óvissa um vöxt útflutningstekna landsmanna á næstu árum. Óvarlegt er að gera ráð fyrir að vöxturinn verði sá sami og undanfarin 15 ár (8,4%) en óhætt ætti að vera að gera ráð fyrir að hann verði a.m.k. helmingur þess (4,2%). Gangi það eftir þá verða árlegar tekjur landsmanna af útflutningi um 7,5 milljarðar evra þegar fyrst kemur að því að greiða af Icesave-lánunum. Gangi jafnframt eftir að eignir Landsbankans dugi til að greiða 75% af höfuðstól þá myndi þurfa að meðaltali rétt rúm 4% af útflutningstekjum til að greiða lánið niður á átta árum. Vaxi landsframleiðslan helmingi hægar, mælt í evrum, en hún hefur gert undanfarin 15 ár, þá myndu greiðslurnar jafnframt samsvara tæpum 2% af landsframleiðslu á ári, að meðaltali, þau átta ár sem íslenski tryggingarsjóðurinn greiðir af lánunum.

Að ofan var miðað við mjög svartsýna spá um annars vegar endurheimtu eigna Landsbankans og hins vegar um vöxt útflutnings og landsframleiðslu. Sé miðað við enn svartsýnni spá, um engan vöxt útflutnings, verður greiðslubyrðin af Icesave-láninu um 6,8% af útflutningstekjum á ári að jafnaði. Sé hins vegar miðað við nokkuð bjartsýna spá, t.d. um að eignir Landsbankans dugi fyrir 95% af höfuðstól og að vöxtur útflutnings, mældur í evrum, verði svipaður á næstu 15 árum og á síðustu 15 árum, þá duga um 1,6% af útflutningstekjum landsins til að greiða Icesave-lánið.

Ein af þeim hugmyndum sem haldið hefur verið á lofti er að Íslendingar ættu að neita að greiða meira en 1% af vergri landsframleiðslu á ári vegna Icesave. Engin sérstök rök hafa verið færð fyrir þeirri tölu og því ekki ljóst hvers vegna ætti að miða við hana öðrum fremur. Það er hins vegar ljóst að miðað við eðlilegar forsendur um vöxt landsframleiðslu og útflutnings, í evrum, þá væri hægt innan ramma núverandi samkomulags að ná þessu viðmiði. Þá þyrfti hins vegar að byrja að greiða af láninu strax en ekki bíða í sjö ár með það. Þar með væri fórnað einum mikilvægasta kostinum sem fékkst með Icesave-samkomulaginu, þeim að þurfa ekki að greiða af láninu á meðan unnið er úr núverandi bráðavanda. Ekki er því hægt að mæla með þeirri leið.

Það er sama hvernig reiknað er. Ekkert bendir til annars en að landsmenn geti staðið undir skuldbindingum sínum vegna Icesave. Það verður að sönnu ekkert gleðiefni. Full ástæða er til að draga þá til ábyrgðar sem komu Íslandi í þessa stöðu, bæði fyrrverandi forsvarsmenn Landsbankans og aðra. Það væri hins vegar hreint glapræði að stefna endurreisn Íslands og öllum okkar samskiptum við umheiminn í stórhættu með því að neita að gangast við skuldbindingum okkar vegna Icesave og byggja það á þeirri augljóslega röngu forsendu að við ráðum ekki við þær.

Höfundur er viðskiptaráðherra.

Grein birtist í Morgunblaðinu 1. júlí 2009.