Eysteinn Jónsson, formaður Framsóknarflokksins, var eitt sinn spurður af ungum þingmanni, hvort ekki væri nauðsynlegt að skólast vel í Macchiavelli til undirbúnings farsælu stjórnmálastarfi. „Nei,“ sagði Ólafur Þ. Þórðarson löngu síðar að Eysteinn hefði svarað. „Maður sem er þrautlesinn í Sturlungu getur ekkert lært af Macchiavelli.“

Hin pólitísku klókindi og framsýni Snorra Sturlusonar, merkilegasta skálds og stjórnmálamanns Sturlungaaldar, og kannski Íslandssögunnar allrar, koma ákaflega sterklega fram í meistaralegri bók Óskars Guðmundssonar um Snorra í Reykholti. Loks kom að því að honum var sýndur sá sómi, að Íslendingur skrifaði um hann heildstæða ævisögu, sem í hrunadansi samtímans á sannarlega erindi til hvers einasta Íslendings. Snorri Sturluson hefur öldum saman verið lærimeistari mikilla stjórnmálamanna, sem af honum hafa í senn lært djúp klókindi andspænis erfiðum stöðum, en jafnframt þann manngang sem þarf til að brjóta upp flókna pólitíska skák með mannfórnum, eða óvæntum samningum sem fyrr en varði gerðu hörðustu óvini að spökustu stuðningsmönnum. Allt þetta nær Óskar Guðmundsson að flytja lesendum sínum með skilmerkilegum hætti. Af síðum bókarinnar stígur Snorri fram sem hinn vitri lappi íslenskrar stjórnmálasögu. Óskar lýsir með meitluðum og blóðríkum hætti yfirburðamanni á sviði stjórnsnilldar, þar sem slægð og klókindi verða að listformi í sjálfu sér, en sem býr jafnframt yfir hæfileikanum til að lyfta sér og horfa yfir langa tímafláka og skyggnast þannig eftir kennileitum framtíðarinnar sem hann mótar svo og stýrir með fyrirhyggju, mægðum, og liðveislukaupum ef ekki vill betur.

Það geislar af nýjum kenningum um Snorra í meistaraverki Óskars um þennan frægasta Íslending allra tíma, sem þó hefur siglt þoku hulinn gegnum aldirnar. Fáir hafa gert tilraun til að greiða úr henni með heildstæðum hætti ef frá er talinn Sigurður Nordal sem gerði gott áhlaup að því, og fáeinir fleiri. Ein af athyglisverðari kenningum Óskars er hvernig Snorri notar óviðjafnanlega skáldskapargáfu sína og menningarlega auðlegð til að ryðja sér leiðina að borðum jarla og konunga í Evrópu og hefjast til innmúraðs trúnaðar við þá. Sú vinátta, sem þannig þróaðist varð sterkasti lykillinn að yfirburðastöðu Snorra um langt skeið í stjórnmálum þrettándu aldarinnar á Íslandi. Ægisterk pólitísk staða Snorra á Íslandi verður þannig ekki skilin frá stöðu hans sem þróttmesta skálds og rithöfundar sinnar tíðar, samkvæmt kenningu Óskars. Hvort studdi hitt innbyrðis, og skapaði þannig sérkennilega samanslungna blöndu af einstöku skáldi sem ófst um æðar og taugar öflugasta stjórnmálamanns aldarinnar.

Önnur kenning Óskars er athyglisverð á öld kynjafræðanna. Óskar sýnir með sterkum rökum hversu mikil áhrif konur höfðu á Snorra, á sýn hans á öldina, og ákvarðanir sem lýstu langt fram eftir ævi, og jafnvel lengur. Áhrif kvenna, sem hingað til hafa legið að mestu í þagnargildi í úrvinnslu miðaldasagna, eru þannig eitt af tilbrigðunum við Snorrastef Óskars Guðmundssonar. Það mun mörgum þykja forvitnilegt, og femínistum fengur að. Hefði líklega fáa órað fyrir því að Óskar Guðmundsson ætti eftir að bregða ljóma femínískrar sagnfræði á staka þætti í ævi Snorra.

Eitt af því sem seinni tíðar mönnum hefur orðið tíðreikað til í þenkingum um hinn mikla jöfur í Reykholti er hví mörgum samtímamönnum virðist í slíkri nöp við hann, að jafnvel höfundar á borð við Sturlu Þórðarson víkja ekki að honum öðru vísi en með neikvæðum blæ. Hvað olli þessum kulda annarra stórmenna þrettándu aldarinnar í garð Snorra, sem þó réði um langt skeið því sem hann vildi ráða? Hvað olli því að mesta skáld og stjórnmálamaður aldarinnar var veginn einsog hundur í kjallaragöngum af mönnum sem jafnvel voru tengdasynir hans og áttu til margvíslegra tengsla að telja? Með svipuðum hætti var senatorum og konsúlum Rómar bani ráðinn, rýtingum lagðir gegnum drifhvítar skikkjur af göfugum óvinum við súlur Senatsins eða á fólkþingum Marsvalla. Kenning Óskars er sú, að Snorri hafi fallið í þá gryfju stjórnmálamanna, og skálda, sem beita slægð og vél og komast til hárra vegsemda, að gleyma því að deila valdinu með öðrum, forsóma að gefa vinum, stuðningsmönnum og fjarlægari fjölskyldu hlutabréf í eigin valdi og velgengni. Valdið rann á hann einsog heimabruggið í Reykholti, og með aldrinum gætti hann þess ekki að deila því út fyrir þrengsta hringinn. Fyrir vikið hófust upp öfundarmenn, sem ekki fengu að sitja við eldinn, og Snorri bæði skammtaði naumt, og skirrtist ekki við að renna í með lögsóknum af litlum tilefnum. Um síðir urðu þeir svo margir, sem Snorri hafði af þessum sökum bakað kala hjá, að þeir sameinuðust um að hrinda honum fyrir ætternisstapa til að skapa sjálfum sér meira svigrúm til valda og auðs. Þannig endurtekur mannkynssagan sig frá Rómaveldi til Reykholts.

Bók Óskars er sannkallað meistaraverk, og minning Snorra þess verðug, enda afrakstur tíu ára þrotlauss starfs. Textinn er þéttur og knappur, afar læsilegur, og skrifaður af þroskaðri snilld. Bókin er samsett úr stuttum köflum, þar sem helstu atburðum í ævi Snorra eru gerð góð skil af höfundi, sem í senn hefur yfirburða þekkingu á viðfangsefninu og einstaka getu til að greina hið stóra frá hinu smáa. Fyrir vikið er bókin afar lesvæn, og á heima jafnt í hillum á Aragötu háskólafólksins sem heimilum Breiðhyltinga. Snorri er bók eins rammíslensk, en þó svo alþjóðleg sem hægt er að sameina á einu þrykki. Ég spái því að hún eigi eftir að bera nafn höfundar síns lengra fram um aldir en flestra annarra Íslendinga á vorum dögum.


Greinin birtist í DV 13. nóvember 2009.