Ræða flutt á fundi með Lögreglufélagi Reykjavíkur 14. 12. og Lögreglufélagi Suðurlands 16. 12. 2009
Ragna Árnadóttir dómsmála- og mannréttindaráðherra

-------------

Fundarstjóri – ágætu lögreglumenn.

Ég þakka fyrir tækifærið að upplýsa hvað líði vinnu ráðuneytisins við skipulagsbreytingar á lögregluembættum landsins, og fá að heyra sjónarmið ykkar. Eins og við höfum öll orðið vör við þá er þetta tímafrek vinna og nauðsynlegt að vanda til verka því að endurskipulagning sem þessi hefur áhrif víða í samfélaginu, ekki síst á landsbyggðinni, og mörg sjónarmið sem líta þarf til og huga að áður en skrefin eru stigin í átt til sameiningar.

Eins og þið þekkið hefur starfshópur sem ég skipaði sl. sumar skilað skýrslu og drögum að frumvarpi til ráðuneytisins. Ég hef farið yfir niðurstöðurnar og tel að við séum með í höndunum mjög skynsamlegar tillögur um breytingar. Það er líka rétt að halda því til haga, að þessar tillögur ganga mjög í sömu átt og tillögur sem komið hafa fram áður og ég lít svo á að þetta sé í raun niðurstaða nær samfelldrar stefnumótunarvinnu sem hófst á árinu 2003 í tíð forvera míns. Ég tel að það sé til marks um að við séum á réttri leið hvað samhljómur er mikill á milli þessara niðurstaðna og þess sem áður hefur verið rætt og ritað um skipulagsmál lögreglunnar á undanförnum árum og misserum.

Ég hef þegar kynnt skýrsluna í ríkisstjórn, en vil taka það skýrt fram að þar var málið lagt fram til kynningar en ekki ákvarðanatöku. Þá hef ég haft tækifæri til að kynna efni skýrslunnar og mínar hugleiðingar í því sambandi fyrir lögreglumönnum á Vesturlandi og Vestfjörðum, auk þess sem ég heimsótti Vestmannaeyjar á dögunum en það var reyndar fyrir útgáfu skýrslunnar. Þá hefur Haukur Guðmundsson sótt fund lögreglumanna á Austfjörðum og kynnt þeim efni skýrslunnar.

Það er mikilsvert að fá tækifæri til að kynna efni tillagnanna sem fyrir liggja og heyra sjónarmið um þær.

Ljóst er að vinna við að gera frumvarp til laga um breyting á skipulagi lögreglu er í fullum gangi. Auk þessara funda hef ég átt viðræður við ýmsa þá sem láta sig málefni lögreglu varða auk þess sem nánari úrvinnsla á einstökum tillögum starfshópsins fer fram í ráðuneytinu. Allt þetta miðar að því að frumvarpið verði vandað og vel undirbúið og að í því sé tekið á flestum þeim atriðum sem upp munu koma við umfjöllun Alþingis þegar þar að kemur, þótt aldrei verði fyrir öllu séð.

Ég ætla ekki að telja upp tillögur starfshópsins enda geri ég ráð fyrir að þið þekkið þær. Þau atriði sem ég skoða einkum nú eru:

Í fyrsta lagi. Tala lögregluembætta. Eins og þið munið hefur starfshópurinn lagt til að lögregluembættum verði fækkað úr 15 embættum í 6 embætti:

a. Lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæðinu.
b. Lögreglustjórinn á Suðurnesjum.
c. Lögreglustjórinn á Vesturlandi.
d. Lögreglustjórinn á Norðurlandi.
e. Lögreglustjórinn á Austurlandi.
f. Lögreglustjórinn á Suðurlandi.

- Hér má minna á að í apríl 2008 skilaði nefnd, sem falið var að fylgjast með endurskipulagingu lögregluumdæma, áfangaskýrslu um mat á skipulagsbreytingunum 2007. Þar er lagt á ráðin um að umdæmin stækki enn frekar, það er utan höfuðborgarsvæðisins og Suðurnesja. Meðal annars er vitnað til bréfs frá yfirlögregluþjónum á Norðurlandi dags. 18. október 2007, þar sem lagt er til að lögreglulið á Norðurlandi verði sameinuð undir stjórn sérstaks lögreglustjóra. Meginröksemd yfirlögregluþjónanna er að meiri „slagkraftur“ yrði í sameinuðu lögregluliði undir yfirstjórn eins lögreglusjóra, sem hefði einvörðungu það verkefni að sinna rekstri og hagsmunum þessa lögregluliðs.

Ég hef fengið sjónarmið bæði frá lögreglumönnum og sveitarstjórnarmönnum á Vesturlandi og Vestfjörðum að þeir hafi efasemdir um að sameinast með þeim hætti sem lagt er til í greinargerðinni. Ég tel hér að vega verði og meta kosti og galla beggja leiða. Hér vegast á landfræðileg eða byggðaleg sjónarmið annars vegar og styrkur lögregluliðsins hins vegar.

Í öðru lagi er til skoðunar hvort mörk svæðanna verði lögfest í stað þess að þau verði ákveðin í reglugerð. Aðsetur lögreglustjóra og lögreglustöðvar verði ákveðin með reglugerð að fenginni umsögn viðkomandi lögreglustjóra og sveitarstjórna.

- Röksemdir eru hér bæði með og á móti. Það sem mælir með lögfestingu umdæmamarka er, að þá ríkir ekki um þau vafi. Í slíku fyrirkomulagi yrðu aðsetur lögreglustjóra og lögreglustöðva ákveðin með reglugerð. Í því efni verði tekið mið af niðurstöðum þess starfs, sem nú er unnið á vegum ríkisstjórnarinnar, við mótun stefnu um þjónustu á landsbyggðinni og framkvæmd hennar. Rannsóknardeild, ákærudeild og aðrir miðlægir þættir starfseminnar yrðu væntanlega til húsa á þeim stöðum. Á móti lögfestingu umdæmamarka má færa þau rök, að þá eru þau of ósveigjanleg og taka ekki mið af þörfum löggæslu á hverjum tíma.

 Í þriðja lagi þarf að velta fyrir sér hvort ráðherra skipi yfirmenn nýju lögregluembættanna að genginni auglýsingu. 1992 höfðu sýslumenn og dómarar forgang og þarf að athuga hvort svipaður háttur verði hafður á.

- Annars vegar koma hér til álita sjónarmið um að skipanir í opinber embætti fari ekki fram án undangenginnar auglýsingar – ferlið sé opið og gagnsætt. Hins vegar verður að gæta vandlega að því að halda í kerfinu þeirri þekkingu sem þar er fyrir hendi, að hún glatist ekki.

 Í fjórða lagi vinnum við að því að móta tillögur um það hvenær lögin taki gildi og hvenær yfirmenn nýrra embætta taki formlega til starfa.

- Eðlilegt er að skipað sé í stöður yfirmanna hinna nýju embætta nokkrum mánuðum áður en þau taka formlega til starfa, svo að þeim gefist tími til að undirbúa hina nýju skipan með ótvíræðu og lögmætu umboði.

Afstöðu þarf að taka til þess hvenær hin eiginlega skipulagslega sameining með nýju skipuriti taki gildi.

Þá þarf að taka afstöðu til reglugerðar um starfsstig innan lögreglunnar sem takið mið af fækkun yfirmanna. Hér er vísað til þess markmiðs með breytingunum að starfsstigum lögreglu sé breytt í því skyni að fækka yfirmönnum. Í því skyni yrði þó ekki einungis óhjákvæmilegt að breyta reglugerð heldur yrði einnig að huga að kjarasamningum lögreglumanna.

 Í fimmta lagi. Starfshópurinn leggur til breytingar á verksviði ríkislögreglustjóra. Miðað er við að framkvæmd löggæsluverkefna færist frá embætti ríkislögreglustjóra til lögregluembætta eftir því sem hagkvæmt þykir. Verkefni á landsvísu verði falin einstökum lögregluembættum.

Um þessar mundir vinnur ráðuneytið að gerð tillagna hér um í samráði við embætti ríkislögreglustjóra.

- Með fækkun og stækkun lögregluumdæma er eðlilegt að bein löggæsluverkefni, sem hafa verið á verksviði ríkislögreglustjóra, flytjist til lögreglustjóra. Embætti ríkislögreglustjóra gegni hlutverki stjórnsýslustofnunar löggæslumála þannig að kæruleið sé tryggð í samræmi við stjórnsýslulög. Þá sinni embættið sérgreindum verkefnum á sviði öryggismála, það er alþjóðasamskiptum, greiningarverkefnum og yfirstjórn almannavarna. Embættið komi fram gagnvart ríkislögreglustjórum Norðurlanda og annarra ríkja auk Interpol. Auk þess beri embættið ábyrgð á samhæfingu starfa allra lögregluliða m. a. við framkvæmd  einstakra löggæsluverkefna, sem krefjast þátttöku lögreglumanna úr fleiri en einu umdæmi.

Til dæmis um verkefni á landsvísu, sem falin verði lögreglustjórum, má nefna yfirstjórn rannsókna,  sérsveit lögreglu, landamæraeftirlit, fjarskipti og fíkniefnarannsóknir.

 Í sjötta lagi. Hvati skipulagsbreytinganna nú eru lækkaðar fjárveitingar, og því verður að gera lögregluembættunum betur kleift að mæta aukinni hagræðingarkröfu.

- Meginmarkmið breytinganna er þó að efla og þróa faglega hæfni löggæslunnar um land allt, auka öryggi lögreglumanna og borgaranna og tryggja að sérhvert lögregluembætti geti annast sem flesta þætti löggæslu. 

Auka verður samhæfingu og sveiganleika og tryggja grunnþjónustu  og sýnileika lögreglu þrátt fyrir samdrátt í fjárveitingum. 

Stjórnskipulag lögreglu verður einfaldara, miðlæg löggæsla og stoðþjónusta færð til einstakra lögregluembætta og dregið verður úr yfirbyggingu löggæslunnar til hagsbóta fyrir sýnilega löggæslu.

Hagræðingarkostirnir eru eftirtaldir:

• Einfaldara stjórnskipulag, dregið úr stjórnunarkostnaði lögreglunnar og kostnaði við hverskyns rekstrarlega stoðþjónustu.
• Aukin sérhæfing og hæfni á ýmsum sérsviðum löggæslunnar. Veitir lögreglumönnum aukin tækifæri til að þróa og efla faglega færni.
• Krafta lögreglumanna nýttir með sveigjanlegum hætti á þeim sviðum sem mest þörf er á hverju sinni.
• Möguleikar lögreglunnar til að ráða við stór og vandasöm verkefni bættir.
• Sveigjanleiki í starfsskipulagi aukinn, t.d. með því að færa viðfangsefni sem ekki teljast eiginleg löggæsla frá lögreglumönnum til annarra.
• Bæta nýtingu húsnæðis og ýmiskonar tækjabúnaðar.

 Næstu skref:

Að lokinni yfirferð á þeim atriðum sem ég hef nefnt verður tekin lokaákvörðun um efni breytinga á lögreglulögum.

Drög að frumvarpi verði kynnt umsagnaraðilum áður en það verður lagt fram á vorþingi í endanlegum búningi.

Verkefnisstjórn skipuð til að stjórna breytingaferlinu, samræma framkvæmd og styðja lögreglustjóra við að skipuleggja hin nýju embætti og koma þeim á laggirnar.

Á breytingaferlinu er óhjákvæmilegt að huga sérstaklega að ráðstöfunum vegna fækkunar yfirmanna og annarrar röskunar á högum margra starfsmanna lögreglunnar.