Skrifum söguna áfram á íslensku

„Ef íslenskan hverfur tapast þekking og við hættum að vera þjóð.“ Þessi orð frú Vigdísar Finnbogadóttur, fv. forseti Íslands, eru orð að sönnu og eiga erindi við okkar samfélag. Í vikunni fór fram málræktarþing Íslenskrar málnefndar í Þjóðminjasafni Íslands þar sem áskoranir tungumálsins okkar voru ræddar. Íslensk tunga stendur á krossgötum móts við bjarta framtíð eða menningarlegt stórtjón ef ekki er staðið vel að málefnum hennar. Íslenskan stendur frammi fyrir tæknibreytingum og samfélagsbreytingum. Í stað afturhaldssemi er nú nauðsynlegt fyrir íslenska tungu að standast tímans tönn með því að aðlagast með þjóðinni og nýjum málhöfum að fjölbreyttu heimssamfélagi. Fjölmenningarlegt samfélag, stafræn bylting og kröfur íbúa landsins til tungumálsins og þeirrar þjónustu sem hægt er að fá á íslensku þurfa að vera leiðarljós stjórnvalda við stefnumótun og aðgerðir í þágu íslenskunnar á næstu árum.

 

Aðgerðir stjórnvalda

Margt hefur áunnist á síðastliðnum árum þökk sé meðal annars þingsályktun um að efla íslensku sem opinbert mál á Íslandi sem samþykkt á Alþingi í júní 2019 og aðgerðaáætlun sem henni fylgdi. Meginmarkmið hennar var að íslenska væri notuð á öllum sviðum samfélagsins, íslenskukennsla og menntun yrði efld á öllum skólastigum og að framtíð íslenskrar tungu í stafrænum heimi yrði tryggð. Aukinheldur hefur fjármunum verið forgangsraðað í að styðja skapandi greinar þar sem íslenska er aðalverkfærið. Þannig var til að mynda íslensk bókaútgáfa efld með stuðningskerfi fyrir íslenska bókaútgáfu sem felur í sér endurgreiðslu allt að 25% útgáfukostnaðar íslenskra bóka. Árangurinn hefur verið frábær og fjöldi útgefinna bóka á íslensku aukist mjög. Þá var svipuðu kerfi komið á til þess að styðja við einkarekna fjölmiðla sem gegna mikilvægu hlutverki í að miðla efni á íslensku.

 

Vinna við nýja þingsályktunartillögu 2023-2025

Stjórnvöld ætla sér áframhaldandi stóra hluti í málefnum íslenskunnar. Ráðgert er að leggja fram þingsályktunartillögu um aðgerðir í þágu íslenskrar tungu fyrir árin 2023-2025 á næsta vorþing og á næstu misserum verða áherslurnar þrenns konar:

 

Aukið aðgengi að íslensku í atvinnulífinu

Á ársfundi atvinnulífsins í vikunni kom forsætisráðherra inn á mikilvægi tungumálsins fyrir erlent starfsfólk til þess að komast inn í samfélagið. Því er ég sammála en auka þarf aðgengi að íslensku fyrir þá sem þurfa á því að halda í atvinnulífinu. Íslenskan er fyrir alla óháð aðstæðum þeirra sem kjósa að setjast hér að. Ísland er fjölmenningarlegt samfélag og með auknu aðgengi að íslenskunámi fjölgum við tækifærum fólks og verðum sterkari sem heild. Þetta snýr að velsæld þeirra sem hér kjósa að búa og það er ríkur vilji hjá stjórnvöldum að efla samvinnu um markvissar aðgerðir og virkja fleiri til þátttöku, hvort sem það er í menningar-, félag-, atvinnu- eða menntamálum eða atvinnulífinu. Ég tel til að mynda að stjórnvöld og atvinnulíf geti náð miklum árangri með því að vinna sameiginlega að búa svo um hnútanna að erlent starfsfólk geti sótt íslenskukennslu á vinnutíma. Það er einbeittur vilji okkar að hafa íslenskuna í forgrunni og auki aðgengi allra að henni. Umræðan á heima hjá okkur öllum því að hún er menningarleg og samfélagsleg ábyrgð okkar allra.

 

Fyrsta sæti í almannarými

Íslenskan þarf að vera í fyrsta sæti í almannarými. Heyranleiki og sýnileiki íslenskunnar er grundvöllurinn að því að við sem hér búum og gestir sem koma kynnist íslensku samfélagi á forsendum íslenskunnar. Íslenskan þarf því að heyrast og sjást fyrst áður en við tökum upp önnur tungumál til að skilja hvort annað. Afla þarf upplýsinga um viðhorf almennings til tungumálsins og annarra mála. Áætlað er að taka árlega stöðu íslenskunnar og bregðast við, í samráði við íslenska málnefnd. Íslenskan á líka sinn eigin dag, Dag íslenskrar tungu, 16. nóvember næstkomandi. Farið verður í aukna vitundarvakningu á málefnum íslenskunnar á þeim degi og í kringum hann. Heil vika verður tileinkuð íslenskunni í nóvember.

 

Máltækni er framtíðin

Síðast en ekki síst, er það hjartans mál að við getum talað við tækin okkar á íslensku. Undanfarin ári hafa stjórnvöld ásamt atvinnulífinu fjárfest ríkulega í máltækni sem mun gera fólki kleift að tala við tæki á íslensku. Þessar aðgerðir geta veitt öðrum þjóðum og litlum málsvæðum innblástur hvernig sækja megi fram fyrir tungumálið í stafrænum heimi. Nú þegar innviðauppbyggingu í máltækni er lokið og við höfum gagnagrunna, málheildir, raddsýni, upptökur og orðasöfn sem nýtast fyrirtækjum og stofnunum í því að taka af skarið og nýta sér tólin í sínu starfsumhverfi, almenningi og íslenskunni til hagsbóta. Aðeins örfá dæmi um hagnýtingu þessara máltæknilausa eru rauntímatextun sjónvarpsefnis, þýðingarvélar á milli íslensku og ensku eða talgervilsraddir fyrir blinda og sjónskerta.

Við ætlum að sækja fram og styrkja stöðu íslenskunnar til framtíðar, því ef við gerum það ekki, gerir það enginn fyrir okkur. Stöndum því saman í því að halda íslenskunni á lofti fyrir okkur og komandi kynslóðir – og tryggjum þannig að saga þjóðar okkar verði áfram skrifuð á íslensku.