Ávinningur af Schengen - Grein birt í dagblaðinu Degi
18. nóvember 1997
Grein utanríkisráðherra, Halldórs Ásgrímssonar:
ÁVINNINGUR AF SCHENGEN
Birt í dagblaðinu Dagur
ÁVINNINGUR AF SCHENGEN
Birt í dagblaðinu Dagur
Í desember sl. undirrituðu Ísland og Noregur samstarfssamning við aðildarríki Schengen-samningsins um afnám persónueftirlits á sameiginlegum landamærum ríkjanna. Aðdragandann að samstarfssamningnum má rekja til sameiginlegrar yfirlýsingar forsætisráðherra Norðurlandanna frá því í byrjun árs 1995 um að það þjónaði best hagsmunum norræna vegabréfasambandsins að Norðurlöndin hefðu sameiginlega jákvæða afstöðu til þátttöku í Schengen-samstarfinu.
Schengen-samstarfið
Meginatriði Schengen-samningsins varðar frjálsa för fólks um innri landamæri aðildarríkja. Aðrir þættir samningsins fjalla einkum um samræmt eftirlit á ytri landamærum samningssvæðisins, samvinnu um vegabréfsáritanir, gagnkvæma réttaraðstoð, lögreglusamvinnu og baráttu gegn fíkniefnum og glæpum.
Á ríkjaráðstefnu ESB, sem lauk í júní sl., náðist samkomulag meðal aðildarríkja ESB um að fella Schengen-samstarfið undir samstarf ESB-ríkja. Jafnframt gengust aðildarríki ESB undir þá skuldbindingu að virða skyldi samstarfssamninginn við Ísland og Noreg. Samningurinn verður því áfram grundvöllur framtíðarsamstarfs Íslands við ESB um þau málefni sem falla undir Schengen-samninginn. Hins vegar þarf að ganga frá sérstökum milliríkjasamningi milli Íslands og Noregs og Schengen-ríkjanna vegna þeirra breytinga á Schengen-samstarfinu sem ríkjaráðstefnan hafði í för með sér. Samningaviðræðurnar hefjast von bráðar og er afstaða Íslands og Noregs ljós. Stjórnvöld beggja ríkja leggja áherslu á að tryggja þurfi fulla þátttöku í allri umræðu um Schengen-málefni innan ESB og að stofnanir þess geti ekki gegnt sama hlutverki gagnvart Íslandi og Noregi annars vegar og aðildarríkjum ESB hins vegar. Önnur Norðurlandaríki hafa lýst fullum stuðningi við kröfur Íslands og Noregs og kom sá stuðningur berlega í ljós á nýafstöðnu Norðurlandaþingi. Stefnt er að því að Schengen-samningurinn taki gildi gagnvart Norðurlöndunum síðari hluta ársins 2000.
Norræna vegabréfasambandið varðveitt
Ein meginforsenda fyrir þátttöku Íslands í Schengen-samstarfinu var varðveisla hins norræna vegabréfasambands. Norræna vegabréfasamstarfið hefur verið við lýði í rúm 40 ár og felur í sér að ekkert persónueftirlit er með norrænum ríkisborgurum á landamærum Norðurlandanna. Hefur norræna vegabréfasambandið gengið sérstaklega vel og er einn þýðingarmesti ávinningur norræns samstarfs. Hefðu samningarnir við Ísland og Noreg um þátttöku í Schengen-samstarfinu ekki náðst hefði norræna vegabréfasambandið verið úr sögunni, þar sem Danir, Finnar og Svíar eru þátttakendur í Schengen-samstarfinu. Íslenskir ríkisborgarar hefðu því þurft að sæta persónueftirliti á landamærum Schengen-ríkjanna, þ. á m. Norðurlandanna, með tilheyrandi fyrirhöfn og biðröðum á evrópskum flugvöllum. Er óþarft að fjölyrða um hvaða óþægindi það myndi hafa í för með sér fyrir íslenska ferðalanga. Það má því segja að með tilkomu samstarfssamnings Íslands og Noregs við Schengen-ríkin hafi norræna vegabréfasambandið verið bæði útvíkkað og eflt.
Áhrif á ferðamannastraum
Schengen-samstarfið snýst ekki einungis um þægindi í ferðalögum Íslendinga, heldur einnig aðra mikilvæga þætti.
Óhætt er að fullyrða að ferðamannastraumur til Íslands muni minnka standi Ísland utan Schengen-samstarfsins í framtíðinni. Stór hluti Evrópumanna ferðast til landa innan Schengen-svæðisins í sumarleyfum sínum og ferðast aldrei til landa utan þess. Þeir geta ferðast þangað án vegabréfs og óþarfi er fyrir þá að eiga það. Til þess að geta ferðast til Íslands þyrftu viðkomandi hins vegar að útvega sér vegabréf með tilheyrandi kostnaði og fyrirhöfn. Það er firra að halda því fram að það hafi ekki áhrif á val fjögurra manna evrópskrar fjölskyldu á sumarleyfisstað að þurfa að greiða jafnvirði u.þ.b. tuttuguþúsund króna fyrir útvegun vegabréfa þegar hægt er að komast hjá slíkum kostnaði og fyrirhöfn með því að kjósa sumarleyfi innan svæðisins. Enn fremur vaknar upp sú spurning hvort ekki sé þægilegra fyrir bandaríska ferðamenn á leið til Evrópu að innrita sig inn á Schengen-svæðið í lítilli flugstöð á Íslandi fremur en að bíða í biðröðum á stórflugvöllum í Evrópu.
Eftirlit eykst
Í umræðunni hér á landi hefur því oft verið haldið fram að þátttaka í Schengen-samstarfinu muni stuðla að auknu fíkniefnasmygli til landsins þar sem allt eftirlit með ólöglegum innflutningi á fíkniefnum frá Schengen-ríkjum muni leggjast af. Slíkar fullyrðingar eiga ekki við nein rök að styðjast og eru beinlínis rangar. Samstarfssamningurinn tekur ekki til vörusviðsins og leiðir samningurinn ekki til neinna breytinga á eftirliti með smygli á fíkniefnum til landsins. Á hinn bóginn má segja að samningurinn leiði til hertara eftirlits á þessu sviði þar sem hann gerir það að verkum að eftirlitsmenn á Íslandi munu hafa beinan aðgang að skráðum upplýsingum um glæpamenn, fíkniefnasala og -smyglara. Einnig er í samningnum lögð mikil áhersla á samstarf milli lögregluyfirvalda í aðildarríkjunum með það að meginmarkmiði að uppræta ólögleg viðskipti með fíkniefni. Slík samvinna er íslenskum lögregluyfirvöldum nauðsynleg í baráttu við skipulagða glæpastarfsemi sem virðir engin landamæri.
Pólitísk áhrif
Schengen-samstarfið hefur einnig mikla pólitíska þýðingu fyrir Ísland. Það er mjög mikilvægt fyrir Ísland, sem er háð milliríkjaviðskiptum í eins ríkum mæli og raun ber vitni, að eiga sem nánust og vinsamlegust samskipti við nágrannaþjóðir sínar. Gagnstætt því sem sumir höfðu spáð hefur þýðing Norðurlandasamstarfsins fyrir Íslendinga aukist við inngönguna í EES og eiga Norðurlöndin með sér náið samstarf á sviði Evrópumála. Það hefði mjög neikvæð áhrif á norræna samvinnu ef Ísland og Noregur stæðu utan við Schengen-samstarfið og myndi jafnvel leiða til einangrunar landanna á norrænum vettvangi. Aðildin að Schengen-samstarfinu tryggir varðveislu norræna vegabréfasamsbandsins og styrkir Norðurlandasamstarfið því enn frekar.