Í aldanna skaut - grein birt í dagblaðinu Degi
30. desember 1997
Grein utanríkisráðherra, Halldórs Ágrímssonar
Í ALDANNA SKAUT
Birt í dagblaðinu Degi
Árin líða hraðar nú, en áður. Ég verð var við, að flestum okkar sem komin eru á miðjan aldur finnst árin nánast þjóta hjá. Kemur þar auðvitað margt til, annir, brauðstrit og fáar frístundir. Í skemmtilegu viðtali Bryndísar Schram við hinn ástsæla listamann Kristin Hallsson, sagði hann frá áhrifum kristinnar trúar á uppeldi sitt og hvers virði hún væri sér enn í dag. Undir lok þáttarins sló Kristinn því fram, að ekki mætti einblína á að kenna ungu fólki að takast á við lífið, heldur ætti líka að huga að því að kenna fólki að njóta lífsins. Þetta vil ég taka undir af heilum hug, og mætti leiðsögnin gjarnan ná til okkar sem eldri erum líka. Í ALDANNA SKAUT
Birt í dagblaðinu Degi
Fæst okkar gefa sér nægan tíma frá önnum dagsins til að njóta fagurra lista og hollrar útiveru og þó margir setji hvorutveggja á dagskrá einhvern tímann á lífsleiðinni, þá vildu flestir að það væri meira og hefði byrjað fyrr. Holl andleg og líkamleg iðja er einkar vel til þess fallin að auka fólki þrek og þroska til átaka við þau verkefni önnur, sem annars tækju allan tímann.
Verkefni stjórnmálanna
Verkefni stjórnmálamanna eru, eðli málsins samkvæmt, meira í sviðsljósi, en ýmis verk önnur sem verið er að vinna í þjóðfélaginu. Við áramót er hinn hefðbundni tími reikningsskila og því ekki úr vegi að líta um öxl. Við sem stöndum að ríkisstjórnarsamstarfi erum mjög sátt við árangur stjórnarinnar á flestum sviðum, þó víða bíði óleyst verkefni og margt mætti betur fara. Efnahags- og atvinnulíf eru í miklum vexti og baráttan við atvinnuleysi, sem var forgangsverkefni framsóknarmanna í stjórnarsamstarfinu gengur vel. Árangur ríkisstjórnarinnar verður hins vegar ekki rakinn að sinni, enda til þess næg tækifæri og sömuleiðis hitt, að ekki er að ráði lengur um hann deilt. Nú þegar fjárhagslegur grundvöllur velferðarkerfins hefur verið treystur, verður að reyna að ná víðtækri sátt um markmið og leiðir. Umræðan hefur lengi einkennst af slagorðum og yfirboðum og eiga allir stjórnmálaflokkar nokkra sök. Mál er að linni.
Þjóðin stendur á þröskuldi nýrrar aldar og ljóst er að samfélagið mun breytast mikið á næstu árum vegna nýrrar tækni, sem fleygir fram af þvílíkum hraða, að erfitt er fyrir venjulegt fólk að fylgjast með. Alþjóðavæðing og sífellt umfangsmeira alþjóðasamstarf mun sömuleiðis setja mikinn svip á nýja öld. Af þessum sökum er mikilvægt fyrir Íslendinga, að möguleikar þjóðarinnar til þátttöku í hinu óskrifaða ævintýri nýrrar tækni og breyttrar heimsýnar, séu ekki takmarkaðir af slæmri skuldastöðu landsins. Verkefni stjórnmálaflokka fyrir næstu kosningar verður því að leggja í dóm þjóðarinnar skilgreiningu sína á nýju samfélagi, sem hlýtur að byggja á gildum og hefðum, sem vel hafa reynst og eru hluti að sjálfri þjóðarsálinni. Jafnframt því verður að gera þær breytingar, sem nauðsynlegar kunna að vera til að tryggja, að sú kynslóð, sem tekur landið í arf, eigi a.m.k. jafngóða möguleika og best gerist annars staðar.
Innri sátt þjóða, sátt þjóða í milli
Árið 1997 hefur verið viðburðarríkt á innlendum og erlendum vettvangi. Friður hefur ríkt á vinnumarkaði, sem er ein helsta forsenda bættra lífskjara. Aðilar vinnumarkaðar eiga mikið hrós skilið fyrir framsýni og skilning á framtíðarhagsmunum. Vinnunni við fulla innri sátt í samfélaginu mun seint ljúka og þar berum við stjórnmálamenn mesta ábyrgð. Þar koma þó fleiri að, ekki síst margvísleg félagasamtök fólksins.
Ein af grundvallarstofnunum þjóðfélagsins er kirkjan. Þar leita einstaklingarnir eftir styrk og skjóli. Kirkjan þarf því umfram aðrar stofnanir á því að halda að þar ríki innri sátt. Glæsileg og ógleymanleg vígsluhátíð hins nýja biskups herra Karls Sigurbjörnssonar vekur miklar vonir um meiri einingu innan kirkjunnar. Þar voru saman komnir allir þjónar kirkjunnar og vonandi fylgir sá andi sem þar ríkti þeim til starfa á nýju ári.
Á erlendum vettvangi hefur margt gerst sem gefur meiri vonir um sátt milli þjóða. Atlantshafsbandalagið hefur boðið nýjum þjóðum inngöngu og styrkt samstöðu og samvinnu Evrópuþjóða. Það er ánægjulegt að sjá hversu víða þetta starf hefur borið árangur. Landamæradeilurnar hafa verið leystar, staða minnihlutahópa hefur verið tryggð og margvíslegur ágreiningur verið lagður til hliðar.
Evrópuþjóðirnar hafa sameinast, undir forystu NATO, um að tryggja frið í Bosníu. Það er meira verkefni en fáein orð fá lýst. Fólkið sem varð fyrir öllum þeim hörmungum, sem heimsbyggðin varð vitni að, er langt frá því að vera sammála um grundvöll friðar. Alþjóðasamfélagið hefur samt einsett sér að koma á friði þrátt fyrir áhugaleysi margra íbúanna. Þetta friðarstarf er ekki aðeins mikilvægt fyrir íbúa Bosníu, heldur táknrænt fyrir þá von sem flestir ala í brjósti að sjá aldrei slíkar hörmungar aftur í Evrópu. Ef þetta tekst er jafnframt líklegra að þjóðir Evrópu geti sameinast með sterkari hætti gegn margvíslegri alþjóðlegri vá, hvort sem það eru fíkniefni, glæpir, mengun, misþyrming barna, hungur, fátækt eða sjúkdómar.
Fjölskyldan og uppeldi
Ýmis merki sjást nú um það í íslensku samfélagi, að gömul og gróin fjölskyldugildi séu á undanhaldi með ýmsum óæskilegum afleiðingum. Samheldni fjölskyldna virðist minni. Lítill agi, aðhald og eftirlit við heimanám eru nokkrar af orsökum fyrir lakari árangri í námi og ýmis konar lausung fylgir. Langur vinnudagur margra á hér væntanlega einhvern hlut að máli, en hrekkur hvergi til sem eina skýringin. Er mögulegt að afþreying við sjónvarp og tölvur tefji svo fyrir börnum og fullorðnum að heimanám, elskulegur agi og uppeldi líði fyrir? Ekki er von á góðu, ef uppeldi er í stórum stíl látið eftir tölvum og sjónvarpi, eftirlitslaust.
Í þessu máli er fagnaðarefni að kjör kennara bötnuðu til muna í síðustu kjarasamningum og því er ólíklegt að kjaradeilur spilli næði til náms á næstunni. Umræðan um fræðslu-og uppeldismál verður í framtíðinni að vera opnari og þáttakan almennari. Ég tel, að nánast vakningar sé þörf meðal þjóðarinnar í fjölskyldumálum til að hefja til vegs og virðingar á ný þau gildi, sem best hafa reynst. Ég tel, að samtökin "Heimili og skóli" séu einkar vel til þess fallin að vera í fararbroddi slíkrar vakningar. Samtökin hafa raunar með starfi sínu hafið slíkt starf, en stjórnvöld ættu að gera samtökunum kleift að efla starfsemi sína. Mér er sérstök ánægja að segja frá því hér, að fyrstu "bjartsýnisverðlaun" Framsóknarflokksins, sem afhent voru á miðstjórnarfundi nú um daginn, voru veitt formanni "Heimila og skóla" Jónínu Bjartmarz og samtökunum.
Fíkniefnavandinn
Víða um lönd er neysla eiturlyfja og ýmis ógæfa þeim tengd einn helsti bölvaldur æskufólks. Við hér á Íslandi höfum verið minnt rækilega á það undanfarið að þessi vandi hefur skotið hér kyrfilega rótum. Glórulaust ofbeldi er fylgifiskur fíkniefnaneyslunnar eins og dæmin sanna. Ýmis önnur niðurlæging verður oft hlutskipti ungra neytenda og veldur sálarháska hjá þeim sjálfum og aðstandendum. Sársaukinn fylgir sumum til æviloka. SÁÁ og fleiri hafa unnið þrekvirki við að hjálpa þúsundum einstaklinga til að ná aftur tökum á lífi sínu. Sú blessun sem af starfi þeirra hefur hlotist er helsti ljósgjafinn á mörgum heimilum þessa lands um áramótin. Forvarnarstarf þessara samtaka hefur verið þarft og verður að tryggja að það nái sem víðast. Hér tel ég einnig að ríki og sveitarfélög þurfi að leggja meira lið, en hingað til.
Ráðstafanir til að efla aðgerðir gegn sölu, dreifingu og innflutningi á fíkniefnum hafa verið gerðar í tíð þessarar ríkisstjórnar en samt blasa verkefnin víða við. Samhjálp hefur um árabil verið griðastaður þeirra, sem ekki eiga máltíð vísa, né þak yfir höfuðið. Með trúna sem kjölfestu í starfi sínu hafa þeir, sem þar stjórna unnið frábært starf. Um þessi mál er, að ég held, lítill eða enginn pólitískur ágreiningur, svo átakalaust á að vera að gera frekari átak í þessum málaflokkum.
Áramót
Áramót eru tími uppgjörs. Þjóðarbúskapurinn er veginn og metinn og fyrirtæki skoða afkomu sína. Einstaklingar líta sömuleiðis yfir farinn veg til að meta árangur ársins og ævinnar. Allflestir eru sáttir og una glaðir við sitt, enda sýna kannanir að Íslendingar eru hamingjusamastir allra þjóða og könnun á vegum Sameinuðu þjóðanna taldi okkur í fimmta sæti af öllum þjóðum heims hvað lífsgæði snertir.
Mörgum hefur árið verið þungt í skauti, vegna veikinda, ástvinamissis, eða annars óláns. Enn aðrir standa yfir brostnum draumum um betra líf. Þeim ber að hjálpa og sýna nærgætni og samúð og mér sýnist, að sem betur fer sé samkenndin rík í þjóðarsálinni. Einar skáld Benediktsson segir í kvæði sínu "Ódáinsævi":
"Augnablikið og aldanna veldi
að eilífu vitnar gegn tímans draumi.
Hvar árdegi líður aldrei að kveldi,
er ævin hreyfing með þrotlausum straumi.
En sálin á líf, hún syrgir og kætist.
Sanntrú á heilagan grun, sem rætist."
Ég óska landsmönnum öllum gleðilegs nýs árs og þakka liðið ár.