Vel undirbúin fyrir óvissutíma
Í vikunni fóru fram hefðbundnar eldhúsdagsumræður. Venju samkvæmt var málflutningur þingmanna með margvíslegu móti og mætti af máli sumra þeirra ætla að íslenskt samfélag væri sannarlega á einhvers konar heljarþröm. Var þetta ekki hvað síst að heyra á sumum þingmönnum stjórnarandstöðunnar. Þótt líklega þætti sá barlómur um stöðu íslensks samfélags ekki ýkja sannfærandi í samanburði við þau grafalvarlegu viðfangsefni sem víða blasa við í heiminum, þá er það í mínum huga til marks um heilbrigt samfélag að harkaleg skoðanaskipti geti átt sér stað milli þeirra sem hafa ólík sjónarmið.
Ekki bara ólík sjónarmið
En það eru vitaskuld ekki bara ólík sjónarmið sem liggja að baki því þegar stjórnmálamenn deila. Ekki er hægt að líta framhjá því að hluti þess leikrits sem stjórnmálamenn setja á svið er í þeim tilgangi einum að koma hver öðrum úr jafnvægi, gera þá tortryggilega eða grafa undan þeim. Þótt fæstir stjórnmálamenn gangist við því, þá er eftirsóknin eftir völdum hluti af því sem drífur marga stjórnmálamenn áfram í sínum störfum, þótt sá hluti sé misstór.
Í ræðu minni á eldhúsdegi benti ég á þá staðreynd að nú þegar óvissa ríkir í alþjóðamálum þá njóti Ísland þess að hafa skipað sér traustan sess í alþjóðlegu tilliti. Við búum við þá miklu gæfu að líkurnar á beinum stríðsátökum í okkar landi eða nánasta umhverfi eru hverfandi litlar. Þar að auki höfum við búið svo um hnútana að íslenskar framleiðsluvörur eiga greiða leið á mikilvægustu alþjóðlega markaði sem við eigum aðgang að.
Í óvissum heimi gera flest ríki sér vel grein fyrir því að grundvöllur fullveldis og sjálfstæðis ríkja felst ekki í því að þau geti hvert fyrir sig varist hugsanlegum ógnum með eigin herstyrk. Nánast öll ríki heims treysta fyrst og fremst á alþjóðalög, stofnanir alþjóðasamfélagsins og bandalög við önnur ríki til þess að tryggja öryggi þegna sinna, landamæri sín og lögsögu gegn utanaðkomandi ógn.
Það er innrásarstríð Rússa í Úkraínu sem hefur minnt heimsbyggðina rækilega á þetta á undanförnum mánuðum. Með landvinningatilburðum sínum fara Rússar nefnilega þvert gegn mikilvægustu lögum og reglum þess alþjóðlega kerfis sem komið var upp eftir hrylling síðari heimsstyrjaldarinnar. Þetta kerfi hefur tryggt að undanfarnir áratugir eru einhver friðsælasti tími í veraldarsögunni. Í nýlegri grein í tímaritinu Foreign Affairs kom fram að á árabilinu 1816 til 1945 (lok Napóleónsstyrjaldanna til loka fyrri heimsstyrjaldar) hefðu ríki þurrkast út af landakortinu að meðaltali á þriggja ára fresti. Oftast var þetta vegna innrásar og innlimunar árásargjarns nágranna. Frá lokum síðari heimsstyrjaldar eru nánast engin dæmi um slíkt. Alþjóðakerfið, með Sameinuðu þjóðirnar fremstar í flokki, hefur sameinast um þá mikilvægu meginreglu að innrásarstríð í landvinningatilgangi verði ekki látið viðgangast.
Innrás Rússlands í Úkraínu er ólík nánast öllum öðrum stríðsátökum heimsins undanfarna áratugi að því leyti að það er bersýnilega háð í landvinningatilgangi. Pútín réttlætir stríðsrekstur sinn einmitt með þeim óhuggulegu rökum að úkraínskt ríki eigi hreinlega ekki tilverurétt. Af skrifum hans að dæma er því miður ástæða til að ætla að hann telji svipað geta átt við um ýmsar aðrar þjóðir og ýmis önnur ríki.
Pólitískur leikur í kjölfar innrásar Rússa
Nokkrir þingmenn stjórnarandstöðunnar hafa frá innrás Rússa í Úkraínu séð sér þann pólitíska leik á borði að gefa ítrekað í skyn í opinberri umræðu að Ísland sé í einhverjum skilningi eftirbátur annarra þjóða þegar kemur að viðbrögðum við þeirri breyttu heimsmynd sem við okkur blasir. Markast þessi málflutningur reyndar fyrst og fremst af áhuga nokkurra þingmanna á því að Ísland verði „fullur aðili að Evrópusambandinu“ eins og það er stundum orðað. Þá hafa þingmenn Viðreisnar gjarnan kvartað yfir því að fáir aðrir deili brennandi áhuga þeirra á málefninu og mistúlka það áhugaleysi sem einhvers konar feimni við umræðuefnið. Að mínu áliti stenst þessi málflutningur ekki nánari skoðun.
Staðreyndin er sú að staða Íslands í alþjóðlegu samhengi er framúrskarandi góð. Hvað varðar varnarmál er Ísland hluti af öflugasta varnarbandalagi heims, Atlantshafsbandalaginu, og hefur þar að auki tvíhliða samning við Bandaríkin, öflugasta herveldi veraldar. Samningurinn um evrópska efnahagssvæðið tryggir okkur aðgang að mikilvægasta markaðssvæði Íslands. Þessir hornsteinar í okkar utanríkisstefnu, sem Sjálfstæðisflokkurinn reisti og hefur staðið vörð um, eru einmitt áþreifanleg merki um að Ísland sé ákaflega vel búið undir óvissa tíma í heimsmálum. Um þessa stöðu Íslands er ég tilbúin að ræða við hvern sem er og hvar sem er. Í þessu getur Sjálfstæðisflokkurinn verið stoltur af sinni stefnu og arfleifð. Þótt vissulega þurfi sífellt að skoða stöðu okkar í heiminum, þá tel ég að hægt sé að fullyrða að þegar heimsmyndin breyttist við innrás Rússa í Úkraínu þá vorum við Íslendingar tilbúin.
Greinin birtist í Morgunblaðinu 12. júní 2022.