Umhverfissjóður sjókvíaeldis

Í samræmi við lög og reglugerð um fiskeldi hefur Hafrannsóknastofnun frá árinu 2018 haft umsjón með verkefninu Vöktun umhverfisáhrifa sjókvíaeldis. Markmið verkefnisins er að framkvæma umhverfisvöktun og meta lífrænt álag á fjarsvæðum til að undirbyggja frekara mat á burðarþoli svæða og meta hvort sjókvíaeldið uppfylli kröfur um sjálfbærni. Vöktunin á fjarsvæðunum kemur ekki í stað skilyrtrar vöktunar sjókvíaeldisfyrirtækja á og nálægt eldissvæðum.

Frá upphafi hefur megináhersla verið lögð á að safna viðamiklum grunngögnum í fjörðum áður en að eldi hefst, sem og í fjörðum þar sem eldi er hafið. Safnað hefur verið upplýsingum um botnlæga hryggleysingja (botngreiparsýni), efnaferla og efnabreytur í seti (setkjarnar), gerð búsvæða (myndbandsupptökur af hafsbotni), og eðlis- og efnafræðilegum upplýsingum sjávar (t.d. hitastig, selta og styrkur súrefnis og næringarefna). Safnað hefur verið gögnum úr átta fjörðum á Vestfjörðum og Austfjörðum.

Verkefnið felur í sér viðamikla gagnasöfnun og tímafreka úrvinnslu í sumum verkþáttum. Þannig liggja ýmsar upplýsingar þegar fyrir en áfram er unnið að úrvinnslu gagna með það að markmiði að birta opinberlega niðurstöður verkefnisins til viðbótar við það sem birt er nú þegar. Fyrirliggjandi niðurstöður verkefnisins sýna almennt fram á tengsl á milli fjarlægðar frá eldissvæðum og ástands sets. Frekari úrvinnsla gagna og sýna á næsta ári er nauðsynleg til að greina möguleg fjaráhrif á botndýr af fiskeldi. Enginn fjörður hefur þó enn náð burðarþoli m.t.t. sjókvíeldis og því mikilvægt að halda vöktun áfram til að tryggja að starfsemin hafi ekki neikvæð áhrif á umhverfi og lífríki þar sem hún er stunduð. Næstu skref í verkefninu er áframhaldandi vöktun í Arnarfirði, en sá fjörður gæti verið fyrstur til þess að ná hámarks burðarþoli (20.000 tonn) m.t.t. leyfa sem gefin hafa verið út.

Rækt fræðslu- og nýsköpunarmiðstöð fiski- skel- og þörungaræktar hefur á vef sínum (www.raekt.is) aðgang að örfræðslumyndbönd á sviði laxfiskaræktar (sjá einnig www.lax-inn.is). „Fiskeldi 101“ er fyrsta myndfræðsluefni um laxfiskarækt við einstakar íslenskar umhverfisaðstæður og byggir á örmyndböndum sem hvert er 4-5 mínútur. Ferli laxfiskaræktar frá hrogni til endanlegar neytendaafurðar út frá umhverfisáhrifum slíkrar matvælaframleiðslu er rakinn undir flokkunum: „Sjálfbærni“, „Staða fiskeldis“, „ Líffræði laxfiska“, „ Landeldi“, „Sjókvíaeldi“, og að lokum „Vinnsla og markaðssetning“.

Markmið verkefnisins er að gera aðgengilega fjarfræðslu á sviði lagareldis sem byggir á íslensk umhverfi bæði til lands og sjávar. Þessi verkhluti snýr að laxfiskarækt sem er sá hluti fiskeldis sem er umfangsmestur hér á landi. Fræðsla er grunnur fyrir starfsfólk í atvinnugreininni til bættrar vitundar og eflingu starfshátta sem áfram stefna að lámörkunar umhverfisáhrifa þessarar sjálfbæru matvælaframleiðslu. Einnig er markmiðið að ná til þeirra aðila sem áhuga hafa að kynna sér þessa atvinnugrein og geta þannig haft jákvæð áhrif til eflingu nýliðunnar innan þess einna mest vaxandi atvinnugreinar á Íslandi.

Early sexual maturation is a major problem for salmon producers; this process is energetically demanding, which is reflected in adverse effects on body size, feed conversion rates, health and fillet quality. Timing of sexual maturation is a complex process involving a significant genetic component as well as environmental factors such as light abundance, temperature and food intake. Different treatments like photoperiod control has shown to successfully reduce the incidence of early maturing fish, altering the sexual cycle phase and thus spawning time; however, its effectiveness varies between studies and is likely dependent on factors such as the age and size of fish. The identification of these genetic markers linked to delayed sexual maturation in our salmon populations will enable the implementation of selective breeding for this trait. This is not only a significantly more reliable method of delaying maturation but is also more beneficial to the welfare of the farmed stocks as well as it decreases the risk of introgression between farmed escapees and wild stocks. The outcome of this research will give us the possibility to select for late puberty or totally sterile, gonad-less salmon.

Lokaskýrsla hefur ekki borist.

Verkefnið um mat á burðarþoli fjarða og sjókvíaeldissvæða hefur verið styrkt af Umhverfissjóði sjókvíaeldis og hefur það markmið að veita ráðgjöf um burðarþol m.t.t. álags af völdum lífrænna efna. Samkvæmt lögum um fiskeldi þarf burðarþolsmat sem framkvæmt er af Hafrannsóknastofnun að fylgja rekstrarleyfi til sjókvíaeldis. Síðari breyting á sömu lögum árið 2019 setti þær skyldur á Hafrannsóknastofnun að hún skuli skipta fjörðum og hafsvæðum í eldissvæði á grundvelli burðarþols og bestu heildarnýtingar mögulegra eldissvæða. Í lögunum er mat á burðarþoli svæða skilgreint sem þol þeirra til að taka á móti auknu lífrænu álagi án þess að það hafi óæskileg áhrif á lífríkið þannig að umhverfismarkmiðum sem sett eru samkvæmt lögum nr. 36/2011 um stjórn vatnamála sé mætt. Hlutverk burðarþolsmats er að meta óæskileg staðbundin áhrif af eldisstarfsemi, en lýtur ekki að öðru álagi á umhverfið. Grundvöllur þess að meta áhrif framkvæmda á umhverfið er þekking á því og því hafa mælingar á straumum og eðlis- og efnafræðilegum þáttum umhverfisins verið stór hluti verkefnisins og hafa slíkar mælingar nú verið gerðar á nær öllum fjörðum austan lands og vestan.

Rækt fræðslu- og nýsköpunarmiðstöð fiski- skel- og þörungaræktar hefur á vef sínum (www.raekt.is) aðgang að örfræðslumyndbönd á sviði laxfiskaræktar (sjá einnig www.lax-inn.is). „Fiskeldi 101“ er fyrsta myndfræðsluefni um laxfiskarækt við einstakar íslenskar umhverfisaðstæður og byggir á örmyndböndum sem hvert er 4-5 mínútur. Ferli laxfiskaræktar frá hrogni til endanlegar neytendaafurðar út frá umhverfisáhrifum slíkrar matvælaframleiðslu er rakinn undir flokkunum: „Sjálfbærni“, „Staða fiskeldis“, „ Líffræði laxfiska“, „ Landeldi“, „Sjókvíaeldi“, og að lokum „Vinnsla og markaðssetning“.

Markmið verkefnisins er að gera aðgengilega fjarfræðslu á sviði lagareldis sem byggir á íslensk umhverfi bæði til lands og sjávar. Þessi verkhluti snýr að laxfiskarækt sem er sá hluti fiskeldis sem er umfangsmestur hér á landi. Fræðsla er grunnur fyrir starfsfólk í atvinnugreininni til bættrar vitundar og eflingu starfshátta sem áfram stefna að lámörkunar umhverfisáhrifa þessarar sjálfbæru matvælaframleiðslu. Einnig er markmiðið að ná til þeirra aðila sem áhuga hafa að kynna sér þessa atvinnugrein og geta þannig haft jákvæð áhrif til eflingu nýliðunnar innan þess einna mest vaxandi atvinnugreinar á Íslandi.

Ein helsta umhverfisáskorun sjókvíaeldis eru afleiðingar fóðrunar og þess fóðurs sem fer ónýtt í gegnum kvíarnar úti á sjó og niður á hafsbotn. Með aukinni nútímavæðingu gagnastreymis og stuðnings reiknirita má leiða líkur að því að fóðurnýting verði betri sem bæði er í hag umhverfisins sem og fiskeldisfyrirtækja þar sem um helmingur af öllum kostnaði fisksins felst í fóðri sem fisknum er gefið.

Í verkefninu „Fóðrun með stuðningi reiknirita“ eða ABF til styttingar tókst Eno ehf. að þróa frumgerð skýrslu sem tengist rauntíma fóðrunargögnum sem og fóðurspám með því meginmarkmiði að sporna gegn neikvæðum umhverfisáhrifum á lífríki hafsbotna af völdum offóðrunar. Hægt er með þeim hætti að aðstoða fyrirtækin við þá ákvörðunartöku að grípa fyrr inn í og minnka fóðrun þegar aðstæður benda til þess að slíkt geti verið árangursríkt. Með innspýtingu gagna í rauntíma fæst betri yfirsýn og jafnframt koma fram tillögur að aðgerðum sem byggja á sögulegri þróun, framtíðarmarkmiðum og aðstæðum hverju sinni sem geta verið lykillinn í að sporna gegn offóðrun. Notkun ABF gæti því mögulega hjálpað við að bæta gæði botnsjávar og lífríkis umtalsvert þar sem sjókvíaeldi er stundað. Áframhaldandi úrvinnsla gagna í samstarfi við laxeldisfyrirtækin gæti leitt til þess að hugbúnaðurinn sem verið er að þróa verði eitt af verkfærum í verkferlum sem snúa að fóðrun og vaxtarspám til að meta vænleika þess að fóðra með auknu tilliti til og meðvitundar um umhverfisáhrif, líkt og reiknritin sýna fram á að geti myndað umhverfissparnað og bætt fóðurnýtingu.

Í samræmi við lög og reglugerð um fiskeldi hefur Hafrannsóknastofnun frá árinu 2018 haft umsjón með verkefninu Vöktun umhverfisáhrifa sjókvíaeldis. Markmið verkefnisins er að framkvæma umhverfisvöktun og meta lífrænt álag á fjarsvæðum til að undirbyggja frekara mat á burðarþoli svæða og meta hvort sjókvíaeldið uppfylli kröfur um sjálfbærni. Vöktunin á fjarsvæðunum kemur ekki í stað skilyrtrar vöktunar sjókvíaeldisfyrirtækja á og nálægt eldissvæðum.

Frá upphafi hefur megináhersla verið lögð á að safna viðamiklum grunngögnum í fjörðum áður en að eldi hefst, sem og í fjörðum þar sem eldi er hafið. Safnað hefur verið upplýsingum um botnlæga hryggleysingja (botngreiparsýni), efnaferla og efnabreytur í seti (setkjarnar), gerð búsvæða (myndbandsupptökur af hafsbotni), og eðlis- og efnafræðilegum upplýsingum sjávar (t.d. hitastig, selta og styrkur súrefnis og næringarefna). Safnað hefur verið gögnum úr átta fjörðum á Vestfjörðum og Austfjörðum.

Verkefnið felur í sér viðamikla gagnasöfnun og tímafreka úrvinnslu í sumum verkþáttum. Þannig liggja ýmsar upplýsingar þegar fyrir en áfram er unnið að úrvinnslu gagna með það að markmiði að birta opinberlega niðurstöður verkefnisins til viðbótar við það sem birt er nú þegar. Fyrirliggjandi niðurstöður verkefnisins sýna almennt fram á tengsl á milli fjarlægðar frá eldissvæðum og ástands sets. Frekari úrvinnsla gagna og sýna á næsta ári er nauðsynleg til að greina möguleg fjaráhrif á botndýr af fiskeldi. Enginn fjörður hefur þó enn náð burðarþoli m.t.t. sjókvíeldis og því mikilvægt að halda vöktun áfram til að tryggja að starfsemin hafi ekki neikvæð áhrif á umhverfi og lífríki þar sem hún er stunduð. Næstu skref í verkefninu er áframhaldandi vöktun í Arnarfirði, en sá fjörður gæti verið fyrstur til þess að ná hámarks burðarþoli (20.000 tonn) m.t.t. leyfa sem gefin hafa verið út.

Verkefnið Vöktun sjókvíeldissvæða með erfðafræðilegum aðferðum sem styrkt var af Umhverfisjóð sjókvíaeldis hefur lokið fyrsta ári verkefnisins. Verkefnið er samstafsverkefni Matís, RORUM og Fiskeldis Austfjarða. Í verkefninu voru 30 tegundir botnlífvera safnað við sjókvíareldiskvíar á ólíkum tíma í eldiferlinu. Á fyrsta ári var safnað 30 tegundum af lífverum (mest burstaormum) við sjókvíar Fiskeldis Austfjarða. Þessar 30 tegundir voru valdar byggt á sérfræði þekkingu, reynslu og gangnagrunni sérfræðinga hjá RORUM og því að þessar tegundir bregðast mismunandi við eldisálagi. Á erfðarannsóknastofu Matís hafa þessar 30 tegundir botndýra verið raðgreind fyrir COI gen hvatberalitnings sem einkennir tegundir (strikamerki, barcode). Þá hefur verið gerður í fyrsta sinn á Íslandi gangnagrunnur fyrir strikamerki 30 sjávarbotndýrategunir sem hægt er að nota við tegundagreiningar með raðgreiningu. Þessi gangnagrunnur verður opin og aðgengilegur á BOLD (boldsystems.org) í enda verkefnisins. Næstu skref í verkefninu er að safna botnsýnum við fiskeldiskvíar á mismunandi tíma í eldisferlinu. Botndýr í sýninu verða síuð frá skipt í tvennt og fer annar helmingurinn í hefðbundna tegundagreiningu en hinn hlutinn verður tegundagreindur með fjölraðgreiningu (metabarcoding) þá verður notast gagnabankann til að finna fjölda raða frá tegundunum 30 í sýninu. Þá verður hægt að bera saman þessar tvær aðferðir við tegundagreiningu til þess að nema ástand botnvistar og ákvarða lengd hvíldartíma eldissvæðis.

 Lokaskýrsla hefur ekki borist.

Lokaskýrsla hefur ekki borist.