Fjárlög fyrir árið 2022

Fjárlagafrumvarp fyrir árið 2022

Staðan í efnahagsmálum er betri en gert var ráð fyrir í fjárlögum líðandi árs og mun meiri þróttur í hagkerfinu en búist var við. Atvinnuleysi hefur dregist hratt saman, kaupmáttur hefur aukist mikið, gert er ráð fyrir kröftugum hagvexti og að vöxturinn haldi áfram. Þetta kemur fram í fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2022 sem lagt er fram á Alþingi í dag samhliða fjármálastefnu fyrir árin 2022–2026.

Í frumvarpinu er gert ráð fyrir áframhaldandi aukningu útgjalda vegna heilbrigðismála,  viðbótarhækkun á bætur örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega, tvöföldun á frítekjumarki atvinnutekna hjá ellilífeyrisþegum, endurgreiðslum vegna rannsókna- og þróunarkostnaðar er viðhaldið og barnabætur og skerðingarmörk hækkuð svo dæmi séu tekin.

Spáð er 5,3% hagvexti á næsta ári og að landsframleiðslan verði þá orðin meiri en fyrir faraldurinn.

Aðgerðir skiluðu árangri

Aðgerðir stjórnvalda til að bregðast við efnahagslegum áhrifum kórónuveirufaraldursins skiluðu góðum árangri og vel gekk að styðja hagkerfið í gegnum einn dýpsta efnahagssamdrátt sögunnar. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að mótvægisráðstafanir vegna faraldursins nemi 50 ma.kr. á næsta ári og að sá stuðningur við hagkerfið árin 2020–2022 nemi því samtals 260 ma.kr.

Ríkisfjármálunum hefur verið beitt af krafti og árangurinn skilar sér bæði í auknum efnahagsumsvifum og betri skuldastöðu en áður var gert ráð fyrir. Atvinnulífið er í sterkri stöðu til að taka þátt í viðspyrnunni. Kaupmáttur launa hefur vaxið og gæðum samfélagsins er hér skipt með jafnari hætti en víðast hvar annars staðar.

Hraður viðsnúningur – minna atvinnuleysi

Atvinnuleysi hefur dregist hratt saman síðustu mánuði og er nú svipað og fyrir faraldurinn. Þar leggjast hraður viðsnúningur hagkerfisins og vinnumarkaðsaðgerðir stjórnvalda á eitt.

Nú þegar dregur úr áhrifum faraldursins og aðgerðum vegna hans munu hins vegar hefðbundnir drifkraftar vinnumarkaðarins taka við. Þrátt fyrir góðan bata á vinnumarkaði er hætt við að langtímaatvinnuleysi verði hærra en áður og róa þarf að því öllum árum að koma í veg fyrir að það festist í sessi. Þar skiptir mestu að umgjörð vinnumarkaðarins sé með þeim hætti að kjarasamningar endurspegli efnahagsleg skilyrði og skili farsælli niðurstöðu.

Afkoman batnar um 120 milljarða

Snar viðsnúningur í efnahagsmálum birtist í betri afkomuhorfum ríkissjóðs og batnar afkoman um 120 ma.kr. milli áranna 2021 og 2022.

Mikilvægt er að vanda áfram til verka. Nú þegar hagkerfið tekur við sér er eðlilegt að sértækar stuðningsaðgerðir renni sitt skeið og sjónum verði í auknum mæli beint að því að stuðla að stöðugleika verðlags og vaxta. Efnahagslegur stöðugleiki er forsenda þess að miklar kjarabætur heimilanna undanfarin ár verði varanlegar.

Grunnur að markvissri sókn

Endurreisn efnahagslífsins og ríkisfjármálanna í kjölfar heimsfaraldursins er stærsta verkefnið við upphaf kjörtímabilsins. Brýnt er að endurheimta styrka fjárhagsstöðu ríkissjóðs og tryggja sjálfbærni ríkisfjármála til lengri tíma. Að sama skapi þarf ríkissjóður að leggjast á árar með peningastefnunni og stuðla að lækkandi verðbólgu og efnahagslegum stöðugleika. Þessi markmið nást með ábyrgri ríkisfjármálastefnu þar sem lögð er áhersla á skýr umbótaverkefni í ríkisrekstri og viðvarandi öflugan hagvöxt.

Enn sterkara heilbrigðiskerfi – 31% hækkun að raungildi frá 2017

Líkt og undanfarin ár verða framlög til heilbrigðismála í forgrunni þegar kemur að forgangsröðun fjármuna. Í fjárlagafrumvarpinu fyrir árið 2022 er gert ráð fyrir að framlög til heilbrigðismála aukist um 16,3 ma.kr., en það er stærsta einstaka hækkun útgjalda og hafa þau þá vaxið um ríflega 31% að raungildi frá 2017.

Sé litið lengra aftur hafa útgjöld til heilbrigðismála aukist um 75% á árunum 2010 til 2022, úr ríflega 171 ma.kr. í ríflega 300 ma.kr. Um er að ræða 4,8% árlegan raunvöxt að jafnaði. 

Þegar eingöngu er litið til Landspítalans nemur útgjaldaaukningin tæplega 74% milli sömu ára, þ.e. fer úr 48,1 ma.kr. árið 2010 í 83,7 ma.kr. 2022.

Í fjárlagafrumvarpi 2022 er gert ráð fyrir 2,6 ma.kr. framlagi til að auka enn getu Landspítalans til að bregðast við heimsfaraldrinum. Ráðist verður í opnun sex hágæslurýma, 30 nýrra endurhæfingarrýma og komið á fót sérstakri farsóttardeild í Fossvogi.

Nokkur helstu áhersluverkefni 2022

• 1 ma.kr. aukin framlög til loftslagsmála.
• 800 m.kr. sérstök viðbótarhækkun á bætur örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega um 1% til viðbótar við almennar prósentuhækkanir þannig að bæturnar hækka alls um 5,6% frá fjárlögum ársins 2021.
• 540 m.kr. vegna tvöföldunar á frítekjumarki atvinnutekna hjá ellilífeyrisþegum, úr 100 þús.kr. í 200 þús.kr.
• 10,4 ma.kr. í endurgreiðslur rannsókna- og þróunarkostnaðar.
• 5,2 ma.kr. í byggingu hjúkrunarheimila.
• 1,5 ma.kr. fjárfesting í Stafrænu Íslandi.

Sterkt samfélag velferðar og jafnra tækifæra

Forgangsröðun í útgjaldaaukningu er í samræmi við skýra stefnu nýrrar ríkisstjórnar um að byggja undir sterkt samfélag velferðar og jafnra tækifæra. Samtímis verður gætt að því að útgjaldavöxtur verði hóflegur og til þess fallinn að styðja við hagstjórn, nú þegar útlit er fyrir að framleiðsluslakinn sé að hverfa.

Heildarskatttekjur 955 ma.kr. 2022

Kröftug viðspyrna og bætt staða í hagkerfinu veldur því að útlit er fyrir að tekjur ríkissjóðs verði 66 ma.kr. hærri árið 2022 en gert var ráð fyrir í fjármálaáætlun sl. vor. Heildartekjur ríkissjóðs verða þá 955 ma.kr.

Bætt staða skýrist einkum af verulegri aukningu tekna af tekjuskatti einstaklinga og tryggingagjaldi, auk þess sem tekjuskattur lögaðila skilar 16 ma.kr. umfram það sem gert var ráð fyrir í fjármálaáætlun. Veltuskattar skila einnig talsvert meiru og er nú reiknað með að tekjur af virðisaukaskatti verði til að mynda 10 ma.kr. meiri en fyrri áætlanir gerðu ráð fyrir.

Tekjur ríkissjóðs eru engu að síður að vaxa frá lægri grunni en ef ekki hefðu komið til efnahagsleg áhrif faraldursins. Áfram er því gert ráð fyrir viðvarandi hallarekstri ríkissjóðs næstu árin en hann verður þó umtalsvert minni en reiknað var með í gildandi fjármálaáætlun. 

Áframhaldandi lækkun tekjuskatts einstaklinga

Á nýliðnu kjörtímabili var ráðist í umfangsmiklar umbætur á skattkerfinu. Þar ber fyrst að nefna verulega lækkun tekjuskatts einstaklinga sem skilar heimilunum 23 ma.kr. hærri ráðstöfunartekjum. Síðasti hluti þessara umbóta á tekjuskattskerfi einstaklinga tekur gildi nú um áramótin. Þessar breytingar hafa einkum beinst að því að draga úr skattbyrði þeirra tekjulægri.

88,4 ma.kr. fjárfestingar – Landspítali stærsta verkefnið

Gert er ráð fyrir 88,4 ma.kr. fjárfestingu ríkissjóðs árið 2022 í fjárlagafrumvarpinu á þjóðhagsgrunni. Nemur hún þá 2,5% af landsframleiðslu, sem er töluvert umfram langtímameðaltal.

Stærsta einstaka fjárfestingarverkefnið í fjárlagafrumvarpinu er bygging nýs Landspítala, en gert er ráð fyrir að verja til þess 14 ma.kr. árið 2022. Þá er gert ráð fyrir 10,4 ma.kr. í endurgreiðslur rannsókna- og þróunarkostnaðar, 31,5 ma.kr. í samgöngumannvirki, 5,2 ma.kr. í byggingu hjúkrunarheimila og 1,5 ma.kr. í Stafrænt Ísland svo dæmi séu tekin.

Stórbættar skuldahorfur

Í kjölfar heimsfaraldursins gerðu áætlanir ráð fyrir að skuldahlutfall ríkissjóðs myndi hækka í 30% undir lok ársins 2020. Forsendur gildandi fjármálaáætlunar gerðu ráð fyrir áframhaldandi skuldavexti árin 2021 og 2022, upp í um 42% af VLF. Með öflugum viðsnúningi hagkerfisins stefnir hins vegar í að skuldastaða ríkisins verði mun betri. Nú eru horfur á að skuldir verði um 200 ma.kr. lægri undir lok árs 2022 en gert var ráð fyrir í fjármálaáætlun og nemi um 34% af VLF í stað 42%.

Bætta skuldastöðu má að mestu þakka þróttmeiri efnahagsbata en spáð var, en einnig vel heppnaðri sölu á 35% eignarhlut ríkisins í Íslandsbanka sl. sumar fyrir 55,3 ma.kr. Verði markaðsaðstæður ákjósanlegar er fyrirhugað að halda áfram á sömu braut virkrar stýringar á efnahag ríkisins og draga enn frekar úr eignarhaldi í fjármálakerfinu með sölu á hlutum í Íslandsbanka. Ábatinn mun nýtast til að minnka lánsfjárþörf og þar með til að skapa svigrúm fyrir áframhaldandi uppbyggingu á innviðum og öðrum samfélagslega arðbærum verkefnum.

Áhrif á jafnrétti í fyrsta skipti hluti af ákvarðanatöku

Við undirbúning fjárlagafrumvarpsins skiluðu ráðuneyti í fyrsta skipti jafnréttismati með fjárlagatillögum sínum. Áhrif á jafnrétti eru þannig orðin hluti af ákvarðanatöku við fjárlagagerð. Lagt var mat á áhrif mikils meiri hluta ráðstafana í frumvarpinu á jafnrétti og er stærstur hluti þeirra talinn stuðla að jafnrétti kynjanna en stór hluti er talinn viðhalda óbreyttu ástandi. Lítill hluti ráðstafana er talinn líklegur til að auka kynjabil.