Auðlesið

Hvað er NPA?

NPA þýðir notendastýrð persónuleg aðstoð. NPA er fyrir fatlað fólk sem þarf aðstoð í daglegu lífi.

Þegar talað er um notendastýrða aðstoð þýðir það að notandinn stjórnar ferðinni. Notandi er sá sem fær aðstoðina.

Notandinn ræður sjálfur:

• Hvar hann fær aðstoðina
• Hvenær hann fær aðstoð
• Hvernig aðstoðin er veitt
• Hver aðstoðar hann.

Þegar notandinn stýrir aðstoðinni sjálfur er hann sjálfstæðari í lífi sínu og aðstoðin sem hann fær er sveigjanlegri.

Aðstoðin á að hjálpa notandanum að vera sjálfstæðari og virkur í samfélaginu. Það þýðir að hann hafi meiri möguleika á að gera það sem hann þarf að gera og hann langar til að gera.

Notandinn skipuleggur aðstoðina sjálfur. Ef hann á erfitt með það á hann rétt á að fá aðstoð við að skipuleggja hana.

Í samningi um NPA sem notandi gerir við sveitarfélagið þar sem hann býr er ákveðið hversu mikla aðstoð hann þarf.

Svo má notandinn ráða því sjálfur hvenær hann fær aðstoðina. En hann þarf að passa að tímarnir sem hann notar í aðstoðina verði ekki fleiri en stendur í samningnum.

Notandinn getur til dæmis notað fáa tíma einn mánuð og geymt tíma þar til síðar. Þetta getur verið gott ef notandi hefur til dæmis ákveðið að gera eitthvað sérstakt seinna og veit að hann þarf meiri aðstoð þá. Til dæmis að fara í sumarfrí.

Þeir sem eru með fötlun og þurfa stuðning í sínu daglega lífi geta fengið NPA.

Sagt er frá því hverjir geta fengið NPA í lögum sem sett eru á Alþingi.

Í reglum sem félagsmálaráðherra ákveður er betur útskýrt hverjir geta fengið NPA.

Sveitarfélög setja líka sínar reglur um hverjir geta fengið NPA en þær reglur verða að vera eins og lögin.

Þeir sem þurfa aðstoð í daglegu lífi í meira en 15 klukkustundir á viku eiga rétt á NPA.

Þeir sem eru með NPA þegar þeir verða 67 ára gamlir missa ekki aðstoðina. Þeir halda áfram að fá NPA, nema mikið breytist í lífi þeirra.

Ef einstaklingur verður fatlaður eftir 67 ára aldur þarf sveitarfélagið að skoða hvort hann þarf NPA. Það fer eftir því hvort fötlun hans er vegna aldurs eða af öðrum ástæðum.

Ef lögin og reglurnar segja að einstaklingur eigi ekki rétt á NPA þá getur verið að hann eigi samt rétt á þjónustu og aðstoð eftir öðrum reglum.

Gott er að fá einhvern til að lesa lög og reglur um þjónustuna með sér ef maður vill því oft eru þær flóknar.

Hvernig sæki ég um notendastýrða persónulega aðstoð (NPA)?

Þegar maður vill sækja um NPA gerir maður það hjá félagsþjónustunni  í sveitarfélaginu sínu.

Í flestum sveitarfélögum er bara ein þjónustumiðstöð fyrir fatlað fólk. Í Reykjavík eru miðstöðvarnar nokkrar. Þá þarf að finna þjónustumiðstöðina í því hverfi sem maður býr og panta tíma hjá ráðgjafa.

Maður getur sjálfur sótt um NPA en ef maður vill aðstoð fær maður hana. Ef maður hefur persónulegan talsmann þá getur talsmaðurinn aðstoðað við að sækja um.

Þegar sótt er um NPA þarf ráðgjafinn að fá sem bestar upplýsingar um allar aðstæður manns.

Hann þarf til dæmis að vita hversu mikla aðstoð umsækjandi þarf í sínu daglega lífi og hvort hann er í námi eða vinnu.

Þá vill ráðgjafinn líka vita hvort umsækjandi er fer mikið út og að hitta fólk og hvernig honum líður. Þá er verið að meina hvernig umsækjanda líður bæði í líkama og sál.

Umsækjandinn gefur ráðgjafanum þessar upplýsingar með því að svara spurningum.

Hann getur fengið aðstoð við að svara spurningunum hjá persónulega talsmanni sínum eða einhverjum sem þekkir hann vel og hann treystir.

Ráðgjafinn skoðar þessar upplýsingar og kemur með tillögu um hvaða aðstoð myndi henta einstaklingnum best.

Það getur verið samningur um NPA eða öðruvísi þjónusta sem sveitarfélagið býður uppá.

Ráðgjafinn á að fara vel yfir alla þjónustu-möguleikana með einstaklingnum og útskýra þá vel. Gott er að hafa einhvern með sér á fundi með ráðgjafa, annað hvort sinn persónulega talsmann eða einhvern sem maður þekkir vel og treystir.

Þjónustan sem einstaklingurinn fær á að vera þannig að hann geti lifað sjálfstæðu og góðu lífi.

Ráðuneytið vill hlusta á hvað má gera betur.

Allir sem tengjast NPA: fatlað fólk, aðstoðarfólk og aðrir, geta sent inn spurningar og athugasemdir og sagt hvað þeim finnst.

Þú getur sent tölvupóst á [email protected] eða hringt í síma 545 8100.

Lögin þar sem sagt er frá notendastýrðri persónulegri aðstoð (NPA) voru sett á Alþingi árið 2018 og heita:

Lög nr. 38/2018, um þjónustu við fatlað fólk með langvarandi stuðningsþarfir.

Ráðherra setti reglugerð um NPA árið 2018 og hún heitir:

Reglugerð 1250/2018 um notendastýrða persónulega aðstoð.

Síðan setja sveitarfélög sínar reglur um það hverjir geta fengið NPA og ýmislegt annað í sambandi við NPA.

Gott er að fá einhvern sem maður þekkir og treystir til að skoða þetta með sér því lög og reglur geta verið flókin. Þú átt rétt á upplýsingum á máli sem þú skilur.

Á heimasíðu NPA hjá félagsmálaráðuneytinu er hægt að finna handbók. Í henni eru góðar upplýsingar um NPA. Þú getur smelt hér til að skoða þær.

Ef þú ert með fötlun og þarft stuðning í þínu daglega lífi í meira en 15 klukkustundir á viku áttu rétt á að fá NPA.

Það þýðir að þeir sem vilja sjálfir stjórna aðstoðinni sinni og þurfa stuðning í daglegu lífi geta beðið um NPA.

NPA er fyrir allt fatlað fólk sem vill sjálft stjórna hver aðstoðar það, hvenær það fær aðstoð og hvernig það er gert.

Ríki og sveitarfélög borga fyrir NPA.

Já. Ef peningarnir sem notandi fær til að borga fyrir NPA duga ekki til þess þá verður hann annað hvort að reyna að spara með því að nota færri tíma í aðstoðina eða borga sjálfur það sem vantar.

Já. Notandi má spara og geyma peningana ef hann veit að hann þarf meiri aðstoð síðar, til dæmis ef hann ætlar til útlanda.

Það er sjóður sem verður að sækja um í til þess að hægt sé að greiða laun. Þú getur talað við sveitarfélagið þitt og umsýsluaðila um þetta.

Notandinn ber sjálfur ábyrgð á að peningarnir sem hann fær endist til að borga öllum starfsmönnum laun, líka þeim sem eru veikir.

Ef peningarnir duga ekki verður notandinn sjálfur að borga. Hægt er að sækja um styrk úr sjóði sem heitir Jöfnunarsjóður sveitarfélaga til þess að borga starfsmanni, sem er lengi veikur, laun.

Hjá þessum sjóði eru sérstakar reglur sem segja að ef margir sækja um svona styrk, þá er ekki víst að allir fái allt sem þeir sækja um. Sjóðurinn hefur ákveðna peninga sem duga kannski ekki ef umsóknir um þá eru margar.

Best er að sækja um hjá sínu sveitarfélagi. Starfsmenn hjá sveitarfélaginu koma umsókninni á réttan stað.

Já. Það er einmitt ein mikilvæg hugmynd með NPA. Notandi velur sjálfur hver aðstoðar hann, hvar aðstoðin er veitt og ákveður hvað starfsmaður gerir þegar hann er í vinnunni.

Notandi og sveitarfélagið geta alltaf hist og farið yfir NPA samninginn.

Notandinn á að hitta ráðgjafa sinn að minnsta kosti einu sinni á ári til að fara yfir þjónustuna. Ef líf notandans hefur breyst er alveg hægt að breyta samningnum.

Já. Allir þurfa að fara á námskeið. Notendur, verkstjórnendur og aðstoðarfólk þurfa að fara á námskeið eins fljótt og hægt er þegar búið er að gera NPA samning.

Já. Sveitarfélög geta ákveðið að notandi megi ekki ráða aðstandendur í vinnu. Til dæmis getur verið að notandi megi ekki ráða foreldra, maka eða börnin sín til að aðstoða sig.

Já. Sveitarfélög eiga að leyfa það ef aðstæður eru sérstakar.

Já. Sveitarfélög geta líka gefið leyfi til að foreldrar eða aðrir nánir aðstandendur séu ráðnir sem aðstoðarfólk fyrir börn.

Já. Það þarf alltaf að gera mat til að hægt sé að fá NPA. Í matinu er spurt margra spurninga um líf notandans.

Nei. Það er ekki hægt að vera með NPA ef maður þarf minna en 15 klukkustundir í aðstoð á viku.

Það er hægt að fá annan samning um aðstoð hjá sveitarfélaginu sínu.

Já. Sveitarfélagið verður að segja einstaklingi frá því að hægt sé að gera NPA samning.

Já. Sveitarfélög verða að segja fólki frá allri þjónustu sem er í boði.

Nei. Einstaklingar sem búa eða dveljast á stofnunum geta ekki fengið NPA samning. Stofnanir eru til dæmis sjúkrahús, hjúkrunarheimili og dvalarheimili.

Það er ekki ljóst. Sumum sambýlum hefur verið breytt þannig að þau eru ekki lengur stofnanir. Sveitarfélög eiga að bjóða fólki sem býr á sambýlum annars konar búsetu, til dæmis að flytja í íbúðakjarna.

Já. Íbúi á sambýli á rétt á að fá NPA samning ef hann ætlar að flytja þaðan.

Nei. Það má ekki hætta með NPA samning þó notandi fari á sjúkrahús. Í sérstöku skjali er talað um hvenær má segja upp NPA samningi og af hverju honum er sagt upp.

Eiginlega ekki. Sveitarfélag má þó gera það ef allir eru sammála um að það sé best.

Oftast gerir sveitarfélagið þó samning um öðruvísi þjónustu við notandann ef allir eru sammála um að sveitarfélagið eigi að sjá um þetta allt saman.

Falla NPA samningar undir lög um opinber innkaup?

Getur þriðji aðili kært samstarfssamning um umsýslu til kærunefndar útboðsmála?

Þarf sveitarfélag að leiðbeina aðilum um kæruleið til kærunefndar útboðsmála?

Nei. Persónulegur talsmaður fær ekki laun fyrir sína vinnu og fær ekki borgað eins og aðrir starfsmenn.

Nei, helst ekki. Það geta komið upp aðstæður þar sem það er ekki gott.

Það er mjög gott að fá aðstoð þegar það þarf til dæmis að taka erfiðar ákvarðanir varðandi starfið. Það getur til dæmis gerst að notandi þarf að skipta um aðstoðarverkstjórnanda eða segja upp aðstoðarmanni hjá sér.

Þá er mikilvægt að hafa einhvern með sér sem tengist NPA aðstoðinni ekki neitt.

Það er ekki í reglunum. Það er samt örugglega betra að hafa hann með. Þegar á að ræða mjög persónuleg mál eiga ríki og sveitarfélög að biðja persónulegan talsmann að vera með í þeim umræðum. Það stendur í reglum um persónulega talsmenn.

Já. Ef sveitarfélagið heldur að það sé nauðsynlegt. Þá á sveitarfélagið að hafa samband við réttindagæslumann og spyrja hann hvað honum finnst um það. Ef allir eru sammála um að það væri best, þá þarf að finna persónulegan talsmann.

Hann á að veita notandanum stuðning og ráð. Hann á til dæmis að aðstoða notandann við að ráða starfsmenn og skipuleggja hvenær aðstoðarfólk á að vinna.

Hann á að veita fötluðum einstaklingi stuðning við að taka ýmsar ákvarðanir. Hann getur til dæmis farið með honum á fundi og talað máli hans þar. Svo getur hann líka aðstoðað við persónuleg fjármál og við að lesa til dæmis lög og reglur.

Nei. Það má ekki nota NPA peninga til að greiða fyrir akstursþjónustu.

Já. Ef maður notar aðstoð frá heilbrigðiskerfinu í ákveðið marga tíma á dag eða á viku, þá má borga það með peningunum frá sveitarfélaginu.

Túlkaþjónusta er ekki hluti af NPA samningi. Sveitarfélög, félagsmálaráðuneytið og hagsmunasamtök fatlaðs fólks eiga að ákveða hver greiðir fyrir túlkaþjónustu.

Já. Það er einmitt gert ráð fyrir því.

Já. Það er einmitt ein hugmyndin með NPA.

Nei. Það má ekki. Það á að nota þessi eyðublöð til að tryggja að allir séu með sömu réttindi í sínum NPA samningi.

Allir starfsmenn sem vinna við að aðstoða fólk með NPA þurfa að skrifa undir ráðningarsamning.

Í honum kemur meðal annars skýrt fram að allir starfsmenn eiga að gera það sem notandinn biður hann um. Það er notandinn sem er verkstjórinn.

Það er vegna þess að verktakasamningar geta verið flóknir og ríki og sveitarfélög vilja hafa ráðningarsamningana einfalda og alla eins. Þannig er öruggast til að allir notendur fái sömu þjónustuna og þannig sést best í hvað peningarnir fara.

Já. Ef sérstakar aðstæður koma upp.

Ráðgjafar í sveitarfélögunum verða að meta hjá hverjum umsækjanda hversu marga tíma aðstoðar-verkstjórnandinn vinnur. Hann má mest vinna í 10 klukkustundir á viku.

Nei. Aðstoðarfólk fær ekki greitt á meðan það ferðast í eða úr vinnu.

Já. Sveitarfélag á að segja umsækjanda að það sé hægt að kæra ef fólk er ósammála um NPA samninginn.

Sveitarfélagið á líka að segja frá hvar er hægt að kæra, hvað það kostar og hvað umsækjandinn hefur langan tíma til að kæra.

Það þarf að kæra til nefndar sem heitir Úrskurðarnefnd velferðarmála. Nefndin fer yfir málið og athugar hvort það hefur verið rétt unnið samkvæmt öllum lögum og reglum.

Já. Þegar verið er að ræða um NPA samning þá er það gert í nokkrum skrefum. Sveitarfélag tekur ákvörðun um hvert skref fyrir sig og á að tilkynna umsækjanda um niðurstöðuna þegar hverju skrefi er lokið. Sveitarfélagið á til dæmis að tilkynna umsækjanda þegar það hefur ákveðið hvað umsækjandi fær marga tíma í NPA og hversu mikla peninga.

Já. Það er hægt að samþykkja samninginn til að fá þjónustu sem fyrst. Umsækjandi þarf að láta sveitarfélagið vita að hann ætli að kæra samninginn.

Það er hægt að kæra ef vinnustundir starfsmanna eru of fáar, ef peningarnir er of litlir og ef sveitarfélagið vill ekki samþykkja að einstaklingur þurfi eins mikinn stuðning og hann segir sjálfur að hann þurfi.

Það er hægt að kæra eftir að sveitarfélag hefur ákveðið hversu mikinn stuðning umsækjandi fær. Ef honum finnst stuðningurinn of lítill, þá getur hann kært.

Umsækjandi getur til dæmis kært þegar sveitarfélagið hefur ákveðið hversu mikla peninga hann á að fá og hversu margar vinnustundir.

Þegar sveitarfélag hefur ákveðið hvernig það vill samningurinn eigi að vera má ekki líða lengri tími en 3 mánuðir áður en umsækjandi kærir.

Nei. Ríkið borgar starf úrskurðarnefndar. Umsækjendur þurfa ekkert að borga.

Það fer eftir ýmsu. Til dæmis hvort sveitarfélagið hafi farið eftir öllum lögum og reglum.

Þá getur verið að úrskurðarnefnd sendi málið aftur til sveitarfélagsins og segi því að vinna það betur. Það getur líka gerst að úrskurðarnefnd segi sveitarfélaginu að breyta reglum sínum um NPA samninga.

Umsækendur geta leitað til umboðsmanns Alþingis og/eða dómstóla ef þeir eru ósáttir við ákvörðun úrskurðarnefndar. Sveitarfélög geta líka leitað til dómstóla ef þau eru ósátt við hvernig hún starfaði.