Hinsegin málefni

Aðgerðaáætlun í málefnum hinsegin fólks

Þingsályktun um aðgerðaáætlun í málefnum hinsegin fólks fyrir árin 2022–2025 var samþykkt á Alþingi í júní 2022. Áætlunin er sú fyrsta sem snýr eingöngu að málefnum hinsegin fólks.

Áætluninni fylgir 21 aðgerð en hver og ein þeirra miðar að því að bæta stöðu og réttindi hinsegin fólks, samfélaginu öllu til hagsbóta. Aðgerðirnar eru margvíslegar og snerta sumar mörg svið og þar af leiðandi fleira en eitt ráðuneyti, sem og stofnanir, sveitarstjórnir, félagasamtök og hagsmunaaðila. Lögð er áhersla á fræðslutengd verkefni og vitundarvakningu um málefni hinsegin fólks, enda mikilvægt að auka þekkingu og búa til farveg fyrir málefnalega umræðu um stöðu og réttindi hinsegin fólks. Jafnframt er vikið að lagabreytingum, rannsóknum, stefnumótun og fleiru.

Bann við mismunun á grundvelli kyns

Samkvæmt lögum nr. 150/2020 um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna er hvers kyns mismunun á grundvelli kyns, hvort heldur bein eða óbein, óheimil. Með kyni er átt við konur, karla og fólk með hlutlausa skráningu kyns í þjóðskrá, í samræmi við lög nr. 80/2019 um kynrænt sjálfræði.

Kynrænt sjálfræði

Mikil réttarbót varð í málefnum hinsegin fólks þegar lög nr. 80/2019 um kynrænt sjálfræði voru samþykkt á Alþingi 2019. Með þeim var lögfestur réttur til hlutlausrar kynskráningar og líkamlegrar friðhelgi.

Réttur til hlutlausrar kynskráningar

Samkvæmt lögunum nýtur fólk frá 15 ára aldri óskoraðs réttar til að breyta skráningu á kyni sínu í þjóðskrá. Börn yngri en 15 ára geta breytt kynskráningu sinni í þjóðskrá með stuðningi forsjáraðila sinna en ef þau njóta hans ekki geta þau lagt ósk um breytingu fyrir sérfræðinefnd og breytt kynskráningu ef nefndin fellst á það. Með gildistöku laganna var sú skylda lögð á opinbera aðila og einkaaðila, sem skrásetja kyn, að gera ráð fyrir hlutlausri skráningu kyns, t.d. á skilríkjum, eyðublöðum og í gagnasöfnum.

Réttur til líkamlegrar friðhelgi

Óheimilt að gera varanlegar breytingar á kynfærum, kynkirtlum eða öðrum kyneinkennum einstaklinga sem eru 16 ára eða eldri án skriflegs samþykkis þeirra. Til 18 ára aldurs þarf jafnframt að liggja fyrir mat sérstaks teymis barna- og unglingageðdeildar um kynvitund, skv. 13. gr. laganna, áður en breytingar eru gerðar.

Börn sem fæðast með ódæmigerð kyneinkenni njóta réttar til líkamlegrar friðhelgi í tengslum við kyneinkenni sín og eiga rétt á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma er völ á að veita. Við framkvæmd lag um kynrænt sjálfræði skal gætt að sjálfsákvörðunarrétti þeirra um persónuleg málefni.

Varanlegar breytingar á kyneinkennum barns sem fæðist með ódæmigerð kyneinkenni skulu einungis gerðar í samræmi við vilja barnsins.
Séu börn undir 16 ára aldri ófær um að veita samþykki sökum ungs aldurs eða ófær um að gefa til kynna vilja sinn af öðrum sökum er heimilt að breyta varanlega kyneinkennum þess ef heilsufarslegar ástæður krefjast, að undangengnu ítarlegu mati á nauðsyn breytinganna og afleiðingum þeirra til skemmri og lengri tíma. Félags-, sálfélags- og útlitslegar ástæður teljast ekki heilsufarslegar.

Skýrslur starfshópa vegna laga um kynrænt sjálfræði

• Tillögur starfshóps um ýmsar laga- og reglubreytingar vegna laga um kynrænt sjálfræði nr. 80/2019
• Tillögur starfshóps um málefni barna sem fæðast með ódæmigerð kyneinkenni

Fræðsla og ráðgjöf í málefnum hinsegin fólks

Gerður hefur verið samstarfssamning við Samtökin ´78 til ársins 2024. Samtökin ´78 sinna fræðslu og ráðgjöf er varða málefni hinsegin fólks, annars vegar fyrir hinsegin fólk og aðstandendur þess og hins vegar fyrir fagfólk í almannaþjónustu, með það að markmiði að stuðla að hinseginvænu samfélagi.