Átök fyrir botni Miðjarðarhafs

Ísland viðurkenndi sjálfstæði og fullveldi Palestínu á grundvelli ályktunar Alþingis frá 29. nóvember 2011 og hefur síðan þá jafnan hvatt til friðsamlegrar lausnar deilunnar á grundvelli tveggja ríkja lausnarinnar og virðingu fyrir alþjóðalögum.

Afstaða Íslands til átakanna sem geisað hafa í Mið-Austurlöndum frá árás Hamas-hryðjuverkasamtakanna á Ísrael 7. október 2023 hefur grundvallast á skýrri sýn á mikilvægi alþjóðalaga sem og mannúðar.

Ísland fordæmir skilyrðislaust hrottalega hryðjuverkaárás Hamas 7. október 2023 og viðurkennir rétt Ísraels til sjálfsvarnar. Þeim rétti fylgi hins vegar líka skyldur.

Ísland fordæmir öll brot á alþjóða- og mannúðarlögum, þar með talið takmarkanir á aðgengi mannúðaraðstoðar og ónóga vernd óbreyttra borgara í hernaðaraðgerðum Ísraels.

Til samræmis við ályktun Alþingis frá 9. nóvember 2023, hefur Ísland kallað eftir tafarlausu vopnahléi af mannúðarástæðum, lausn allra gísla, óheftu aðgengi fyrir neyðaraðstoð og undantekningalausri virðingu við alþjóðalög.

Ísland hefur ítrekað komið afstöðu sinni á framfæri á vettvangi Sameinuðu þjóðanna og annarra alþjóðastofnana. Allar ræður og ályktanir sem Ísland hefur flutt eða tekið undir er að finna neðar á þessari síðu.

Þá hefur afstöðu Íslands verið komið á framfæri við fulltrúa ísraelskra og palestínskra stjórnvalda en íslensk stjórnvöld eiga ekki í neinum samskiptum við fulltrúa Hamas-hryðjuverkasamtakanna sem hófu þessi átök og bera sína ábyrgð á því að ekki hafi tekist að semja um vopnahlé.

Ísland styður sjálfstæði alþjóðlegra dómstóla sem hafa átökin til umfjöllunar og mun virða niðurstöður þeirra, meðal annars hefur Ísland kallað eftir því að bráðabirgðaráðstöfunum Alþjóðadómstólsins í Haag verði framfylgt.

Ísland styður við sjálfstæði Palestínu, meðal annars með stuðningi við aukna þátttöku ríkisins í störfum Sameinuðu þjóðanna og framfylgd ráðgefandi álits Alþjóðadómstólsins í Haag um ólögmæti hernáms og landtöku Ísraels.

Til að koma til móts við þá miklu neyð sem nú ríkir fyrir botni Miðjarðarhafs hefur Ísland aukið stuðning sinn við mannúðarstarf á svæðinu, þar með talið við Palestínuflóttamannaaðstoðina (UNRWA) líkt og rakið er hér. Ísland gerir kröfu um að UNRWA, sem er ómissandi í neyðaraðstoð á Gaza og veitingu grunnþjónustu til Palestínuflóttamanna á Vesturbakkanum og víðar, haldi áfram innleiðingu endurbóta sem Colonna-nefndin svokallaða lagði til í lokaskýrslu úttektar sinnar í apríl. Nefndin var leidd af fyrrum utanríkisráðherra Frakklands, Catherine Colonna, og lagði fram 50 tillögur til að tryggja hlutleysi stofnunarinnar. Ísland hefur jafnframt kallað eftir því, ásamt Norðurlöndunum, að ísraelsk stjórnvöld innleiði ekki nýlega löggjöf sem gerir stofnuninni ókleift að sinna hlutverki sínu í Palestínu.

Nánari upplýsingar um mannúðarframlög er að finna hér að neðan.

Afstaða Íslands til ályktana á vettvangi alþjóðastofnana

Þingsályktun Alþingis

Þingsályktun Alþingis sem samþykkt var 9. nóvember 2023 kristallar afstöðu Íslands vegna átaka fyrir botni Miðjarðarhafs. Hún hljóðar svo:

„Alþingi ályktar að án tafar skuli komið á vopnahléi af mannúðarástæðum á Gaza-svæðinu svo tryggja megi öryggi almennra borgara, jafnt palestínskra sem ísraelskra. Alþingi fordæmir öll ofbeldisverk sem beinast gegn almennum borgurum í Palestínu og Ísrael. Alþingi krefst þess að alþjóðalögum sé fylgt í einu og öllu í þágu mannúðar, öryggis almennra borgara og verndar borgaralegra innviða.

Alþingi fordæmir hryðjuverkaárás Hamasliða á almenna borgara í Ísrael sem hófst 7. október 2023. Alþingi fordæmir sömuleiðis allar aðgerðir ísraelskra stjórnvalda í kjölfarið sem brjóta gegn alþjóðlegum mannúðarlögum, þ.m.t. óheyrilega þjáningu, manntjón, mannfall almennra borgara og eyðileggingu borgaralegra innviða. Brýnt er að öll brot stríðandi aðila á alþjóðalögum verði rannsökuð til hlítar.

Alþingi kallar eftir mannúðlegri meðferð á og tafarlausri lausn gísla, aðgengi hjálpar- og mannúðarsamtaka og að neyðarvistum og læknisaðstoð verði komið til almennings tafarlaust.

Alþingi felur ríkisstjórninni að beita sér fyrir viðbótarframlagi til mannúðaraðstoðar og rannsóknar á brotum á alþjóðalögum til að fylgja eftir þeim áherslum sem fram koma í ályktun þessari.“

Mannúðaraðstoð og þróunarsamvinna

Heildarframlög til Palestínu námu alls 450 milljónum á árinu 2023 og 510 milljónum það sem af er ári 2024.
Þar af runnu á árinu 2023 alls 225 milljónir króna í viðbótarframlög til Palestínuflóttamannaaðstoðar Sameinuðu þjóðanna (UNRWA) vegna aukins álags eftir upphaf átaka 7. október. Utan við þessa tölu er fjárveiting að upphæð 15 milljónir króna til Alþjóðlega sakamáladómstólsins (ICC) vegna aukins rannsóknaálags. Var Ísland meðal hæstu framlagsríkja UNRWA miðað við höfðatölu árið 2023 og hefur haldið áfram að veita viðbótarframlög það sem af er ári 2024. Greiddar voru 110 milljónir í samræmi við nýlega endurnýjaðan rammasamning við stofnunina fyrir tímabilið 2024-2028 og 100 milljónir að auki í viðbótarframlag. Þá voru greidd sérstök framlög til Matvælaáætlunar Sameinuðu þjóðanna (WFP) að upphæð 40 milljónir, sem og í Svæðasjóð Samhæfingarskrifstofu aðgerða Sameinuðu þjóðanna í mannúðarmálum (OCHA oPt Humanitarian Fund) að upphæð 40 milljónir, sem bættist við áður ákveðnar 30 milljónir til sjóðsins. Loks voru greiddar 10 milljónir til UNESCO vegna stuðnings við skólabörn, vernd menningarminja og fjölmiðlafrelsis á Gaza.

Ísland hefur um árabil stutt fjórar stofnanir og sjóði Sameinuðu þjóðanna sem veita Palestínumönnum, þar á meðal flóttafólki, grunnþjónustu. Auk UNRWA og Svæðasjóðs Samhæfingarskrifstofu aðgerða Sameinuðu þjóðanna í mannúðarmálum (OCHA oPt Humanitarian Fund), hefur framlögum verið veitt til Stofnunar Sameinuðu þjóðanna um kynjajafnrétti og valdeflingu kvenna (UN Women) og Barnahjálpar Sameinuðu þjóðanna (UNICEF). Með hækkandi kjarnaframlögum til síðastnefndu stofnananna tveggja var framlögum til landsskrifstofa þeirra í Palestínu hætt árið 2024 en framlög til UNRWA hækkuð sem því nemur.

Þá hafa tvenn frjáls félagasamtök á Vesturbakkanum og Gaza hlotið árlegan fjárstuðning frá Íslandi frá árinu 2007. Annars vegar er um að ræða Palestinian Medical Relief Society (PMRS) sem sinnir heilbrigðisþjónustu, hins vegar Women’s Centre for Legal Aid and Counselling (WCLAC) sem sinnir lögfræðiaðstoð, málsvarastarfi og þjónustu á sviði jafnréttismála, sérstaklega í þágu þolenda heimilisofbeldis. Samningar við samtökin tvö voru endurnýjaðir á fyrri hluta árs 2024, en samkvæmt þeim mun Ísland veita 15 m.kr. til hvorra samtaka um sig næstu fimm árin (2024-2028). Í gegnum tíðina hefur stökum framlögum jafnframt verið veitt til mannúðarverkefna á vegum frjálsra félagasamtaka, meðal annars Norwegian Refugee Council (NRC), Rauða kross Íslands og Hjálparstarfs kirkjunnar.

Í upphafi árs gerðist Ísland enn fremur aðili að sjóð á vegum Alþjóðabankans sem styður við enduruppbyggingu og endurreisn innviða í Palestínu, en frá því í október 2023 hefur sjóðurinn einbeitt sér að mannúðaraðstoð. Gerður var samningur um framlög til fimm ára (2024-2028) um árlegt 400 þúsund dala framlag (u.þ.b. 55 m.kr.) en í ljósi stöðunnar á Gaza var ákveðið að greiða framlög fyrstu tveggja áranna (2024 og 2025) í einu lagi í byrjun árs.

Í ljósi snöggversnandi mannúðarástands í Líbanon frá og með í september 2024, tilkynnti Ísland um samtals 100 m.kr. neyðarframlag frá íslenskum stjórnvöldum, þar af 60 m.kr. til svæðasjóðs á vegum samhæfingarskrifstofu aðgerða Sameinuðu þjóðanna í mannúðarmálum (Lebanon Humanitarian Fund í umsjón OCHA) og hins vegar 40 m.kr. viðbótarkjarnaframlag til UNRWA vegna stóraukins álags í Líbanon og Sýrlandi. Framlögin bættust við þegar gritt framlag upp á 60 m.kr. í fyrrnefndan svæðasjóð á árinu, sem upphaflega kom til vegna flóttamannaálags í Líbanon frá Sýrlandi.