Schengen-samstarfið

Með afnámi persónubundins eftirlits, þ.e. landamæraeftirlits, á innri landamærum Schengen-ríkjanna, er ætlað að greiða fyrir frjálsri för fólks innan Evrópusambandsins. Landamæraeftirlit er það eftirlit sem fram fer á viðurkenndri landamærastöð sem felst í því að skoða hvort einstaklingur, þ. á m. samgöngutæki og hlutir í vörslu hans, uppfylli skilyrði fyrir komu eða brottför. Skilyrði fyrir komu og brottför eru m.a. framvísun gildra ferðaskilríkja, að útlendingur hafi ekki dvalið lengur á Schengen-svæðinu en honum er heimilt, upplýsingar um tilgang dvalar auk annarra skilyrða sem fram koma í lögum nr. 80/2016 um útlendinga og reglugerð nr. 866/2017 um för yfir landamæri. Ríkisborgarar Schengen-ríkjanna geta þannig ferðast óhindrað á milli landamæra ríkjanna án þess að sæta slíku eftirliti. Sú skylda er hins vegar lögð á alla sem ferðast innan svæðisins að geta framvísað fullgildum persónuskilríkjum sem eru viðurkennd af öðrum Schengen-ríkjum. Þess ber að geta að sem stendur er íslenska vegabréfið í raun eina skilríkið sem vissa er fyrir að önnur ríki viðurkenni sem gild persónuskilríki.

Annað tveggja meginmarkmiða Schengen-samningsins er að berjast gegn afbrotum og efla lögreglusamvinnu á milli ríkjanna. Mikilvægur þáttur í lögreglusamvinnu er rekstur sameiginlegs upplýsingabanka Schengen-upplýsingakerfisins sem geymir upplýsingar t.d. um eftirlýsta einstaklinga sem óskað er handtöku á vegna gruns um afbrot eða til að afplána fangelsisrefsingu, týnda einstaklinga, útlendinga sem neita á um inngöngu inn á Schengen-svæðið, einstaklinga sem stefna á fyrir dóm og upplýsingar um stolna muni eins og t.d. bifreiðar, skotvopn, skilríki o.fl.

Lögregla í öllum Schengen-ríkjunum hefur aðgang að gagnabankanum. Þá hefur Útlendingastofnun einnig aðgang að bankanum til að leita upplýsinga varðandi útlendinga sem bönnuð hefur verið koma inn á Schengen-svæðið. Slíkur gagnabanki leiðir til aukins upplýsingaflæðis og auðveldar samstarf á milli yfirvalda Schengen-ríkjanna.

Til að tryggja að allar þær upplýsingar, sem settar eru inn í gagnabanka Schengen séu réttar og í samræmi við reglur, hefur hvert aðildarlandanna sett upp svokallaða SIRENE-skrifstofu (e. Supplementary Information Request on National Entry). Starfsmenn hennar fara yfir og leggja mat á allar þær upplýsingar, er leggjast eiga inn í bankann. Skrifstofa þessi er einnig eins konar miðpunktur lögregluembætta í viðkomandi landi sem og gagnvart öðrum Schengen-löndum þegar dreifa skal upplýsingum í gegnum gagnabankann. Ef t.d. franska lögreglan lýsir eftir peningafalsara í SIS-kerfinu og sá finnst á Íslandi, þá munu SIRENE-skrifstofur þessara tveggja landa sjá um dreifingu allra þeirra upplýsinga, sem nauðsynlegar eru á milli landanna og varða til að mynda handtökuna og væntanlegt framsal hins handtekna til Frakklands. SIRENE-skrifstofan á Íslandi er í húsnæði Ríkislögreglustjórans að Skúlagötu 21, Reykjavík, og er undir hans stjórn.

Auk alþjóðlegrar samvinnu lögreglu í gegnum Schengen-upplýsingakerfið gerir Schengen-samningurinn ráð fyrir auknu sameiginlegu eftirliti lögreglu innan svæðisins. Í baráttunni gegn aukinni alþjóðavæðingu skipulagðrar glæpastarfsemi hafa yfirvöld lögreglu og dómsmála, með gildistöku Schengen-samningsins, fengið möguleika á stóraukinni samvinnu landa á milli. Til að styrkja þetta samstarf hefur lögregla til að mynda fengið heimild til, undir ströngum skilyrðum þó, að elta meinta sakamenn yfir landamæri ríkjanna og í framhaldinu handtaka þann eða þá er veitt var eftirför. Slíkt kæmi þó varla til hér á landi, eðli málsins samkvæmt.

Rík áhersla er lögð á vernd þeirra persónuupplýsinga sem skráðar eru í Schengen-upplýsingakerfið. Í lögum um Schengen-upplýsingakerfið eru strangar reglur bæði hvað varðar vernd persónuupplýsinga og öryggi kerfisins í heild.

Hvert ríki ber ábyrgð á þeim upplýsingum sem það skráir í upplýsingakerfið og er bótaskylt fyrir tjóni sem rangar upplýsingar geta haft í för með sér. Hver sem skráður er í upplýsingakerfið á rétt á að fá vitneskju um skráðar upplýsingar um sig í kerfinu.

Schengen-samningurinn heimilar einstaklingum sem dveljast löglega á Schengen-svæðinu för um svæðið án eftirlits á landamærum. Tekur þetta ekki bara til ríkisborgara þessara ríkja heldur einnig til útlendinga. Þannig geta útlendingar sem hafa gild dvalarleyfi í Schengen-ríki ásamt gildu ferðaskilríki ferðast um svæðið og þurfa ekki til þess aðra sérstaka heimild.

Ríkisborgarar þriðju ríkja sem ekki hafa samið sérstaklega um áritunafrelsi við Schengen-ríkin þurfa að hafa gilda Schengen-áritun í ferðaskilríki sínu til að geta ferðast inn á Schengen-svæðið. Áritunin veitir heimild til að ferðast til Schengen-ríkjanna og dveljast þar í allt að 90 daga á 180 daga tímabili. Vegabréfsáritun er m.a. gefin út fyrir ferðamenn, fjölskylduheimsóknir, opinber erindi, viðskiptaheimsóknir og námsferðir. Ferðamaður sem hefur dvalarleyfi gefið út af öðru Schengen-ríki er undanþeginn áritunarskyldu.

Samræmd Schengen-áritun er gefin út af öllum ríkjum Schengen-svæðisins. Þessi áritun gildir um ferðir til allra Schengen-ríkjanna og er því ekki nauðsynlegt að sækja sérstaklega um áritun til Íslands, nema í þeim tilvikum þegar Ísland er aðaláfangastaður. Schengen-ríkin gefa út vegabréfsáritanir í sendiráðum sínum víðs vegar um heim.

Til þess að ferðast til Íslands þurfa ríkisborgarar um 126 ríkja vegbréfsáritun. Ísland hefur ekki burði til að vera með sendiráð í öllum þeim ríkjum en með þátttöku í Schengen-samstarfinu skapaðist sá möguleiki að víkka verulega út þjónustu Íslands að því er varðar útgáfu vegabréfsáritana. Fólst það í því að unnt var að semja við önnur Schengen-ríki (fyrirsvarsríki) um að gefa út áritanir fyrir Íslands hönd. Sendiráð Íslands í London, Washington D.C., Peking og Nýju-Delí annast útgáfu Schengen-áritana. Að öðru leyti hefur utanríkisþjónustan falið fyrirsvarið öðrum Schengen-samstarfsríkjum í um 120 borgum víðs vegar um heim.

• Upplýsingar á vef Útlendingastofnunar um hvar er hægt að sækja um áritun til Íslands

Hér á eftir eru áréttuð nokkur atriði sem hafa ekki breyst með þátttöku Íslands í Schengen-samstarfinu og mikilvægt er að hafa í huga:

Vegabréfin alltaf meðferðis!

Þótt þeir sem ferðast innan Schengen-svæðisins sæti ekki landamæraeftirliti sem felur í sér vegabréfaskoðun er engu að síður mælt með því að fólk hafi ávallt vegabréf sitt með í för. Sú skylda er lögð á alla sem ferðast innan svæðisins að geta framvísað fullgildum persónuskilríkjum sem eru viðurkennd af öðrum Schengen-ríkjum. Sem stendur er íslenska vegabréfið í raun eina skilríkið sem vissa er fyrir að önnur ríki viðurkenni sem gild persónuskilríki. Einnig geta flugfélög á Schengen-svæðinu gert kröfu um að sjá vegabréf farþega sinna.

Schengen breytir í engu reglum um leyfi til dvalar og atvinnu í Schengen-ríkjum!

Þrátt fyrir að einstaklingar sæta ekki landamæraeftirliti þegar ferðast er á milli Schengen-ríkja, breytir það ekki gildandi reglum um að tilskilin leyfi þurfi fyrir lengri dvöl í landinu eða atvinnu. Þannig verða einstaklingar sem ætla að dvelja lengur en þrjá mánuði í Schengen-ríki að kynna sér sérstaklega þær reglur er gilda í viðkomandi ríki um lengri dvöl. Ella kunna þeir að verða ólöglega staddir í landinu eftir að þessu tímamarki lýkur.

Schengen breytir í engu tolleftirliti á landamærum á Schengen-svæðinu!

Reglur um tolleftirlit á landamærum ríkja á Schengen-svæðinu breyttust ekki við gildistöku Schengen-samningsins. Þeir sem ferðast hingað til lands frá Evrópuríki á Schengen-svæðinu gangast því undir hefðbundið tolleftirlit í Leifsstöð eða í höfn hér á landi.